Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος και ο Ιωάννης Μεταξάς

Του Κ. Ι. Δεσποτοπουλου
Την 28η Οκτωβρίου 1940 εσήμανε βαριά για την Ελλάδα η ώρα της Ιστορίας. Αρχισαν «μήνες θεριεμένοι» γι’ αυτήν με την έναρξη της συμμετοχής της ουσιαστικά στον από έτους και πλέον πανευρωπαϊκό σχεδόν πόλεμο. Υπεύθυνος με την κακή έννοια ήταν ο Ιταλός δικτάτωρ Μουσολίνι με την πολιτική αφροσύνη του.
Η απόφαση για τη μη αποφυγή της εμπλοκής της Ελλάδος στη φοβερή δοκιμασία, που είναι ο πόλεμος, υπήρξε ηθικώς αναπότρεπτη για τον δικτάτορα της Ελλάδος τότε, Ιωάννη Μεταξά, και αποτέλεσε υψηλό τίτλο τιμής για τον ίδιο και για την Ελλάδα. Και ο ελληνικός λαός την επιδοκίμασε, και μάλιστα έθεσε κάπως σε παρένθεση την αντίθεσή του προς τον παράνομο κυβερνήτη και του συμπαραστάθηκε ανεπιφύλακτα για την υπεράσπιση της πατρίδας.
Ο Ιωάννης Μεταξάς ευτύχησε με τη συγκυρία της Ιστορίας να ζήσει τους τελευταίους μήνες της ζωής του ως εθνικός ήρως σχεδόν, αντάξιος του ελληνικού λαού, προβεβλημένου τότε ως του κατ’ εξοχήν ηρωικού λαού της Ευρώπης. Πόσες θυσίες όμως στοίχισε ο τίτλος αυτός, δεν πρέπει να λησμονείται.
Στη νηφάλια εξιστόρηση των γεγονότων αξίζει να τονισθεί ότι ο Μεταξάς προσπάθησε να αποφύγει τον πόλεμο η Ελλάς με διάβημά του προς τον πρέσβη της Γερμανίας, συμμάχου της Ιταλίας. Του επικαλέσθηκε την προ εικοσιπενταετίας προσπάθειά του να αποτρέψει την είσοδο της Ελλάδος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εναντίον της Γερμανίας, αλλά και απερίφραστα δήλωσε την ανένδοτη απόφαση να αντισταθεί η Ελλάς σε ιταλική επίθεση, με συνέπεια τον κίνδυνο και για τη Γερμανία τότε να επέμβουν οι Αγγλοι και να σχηματισθεί Βαλκανικό Μέτωπο, όπως στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το διάβημα ήταν σπουδαίο, έπεισε τον Γερμανό πρέσβη, αλλά δεν τελεσφόρησε. Ο Μουσολίνι αδιαφόρησε και για τη συμβουλή του Χίτλερ να αποφύγει την επίθεση εναντίον της Ελλάδος.
Δεν υπερεμπιστεύθηκε όμως ο Μεταξάς το σοβαρό αυτό διάβημά του προς τη Γερμανία για την αποτροπή του πολέμου, αλλά έπραξε ό,τι έπρεπε για την ετοιμασία προς απόκρουση της ενδεχόμενης εισβολής.
Και ήταν η Ελλάς σε ικανό βαθμό προετοιμασμένη για πόλεμο αμυντικό, με τη φροντίδα ήδη του συνόλου των κυβερνήσεων από το 1923 (βλέπε Αλεξάνδρου Ι. Δεσποτοπούλου «Η πολεμική παρασκευή της Ελλάδος από 1923 έως 1940», έκδοση Ακαδημίας Αθηνών, 1998)....

Η από 1936 κυβέρνηση Μεταξά είχε συνεχίσει την ετοιμασία με πολλούς τρόπους, δηλαδή όχι μόνο με την κατασκευή της Οχυρωματικής Γραμμής Μεταξά. Εξάλλου, υπήρχε ιδιαίτερα το εξαίρετο Ορειβατικό Πυροβολικό, απόκτημα επί δικτατορίας Θεόδωρου Πάγκαλου και η άριστη εκπαίδευση των πυροβολητών: Υπήρχε και άριστο σχέδιο επιστρατεύσεως. Ο αριθμός των αεροπλάνων μόνον ήταν μικρός και δεν υπήρχαν άρματα μάχης.

Ο Μεταξάς, ολίγο πριν από την 28η Οκτωβρίου 1940, δεν αποδέχθηκε την εισήγηση του Παπάγου να κηρύξει γενική επιστράτευση. Σύμφωνα με αφήγηση του στρατηγού Γεωργούλη στον αδελφό μου Αλέξανδρο Δεσποτόπουλο, καθηγητή Πολιτικής Ιστορίας, αντιπρότεινε ο Μεταξάς μερική, αόρατη επιστράτευση: να μην απολυθούν οι κανονικά στρατευμένοι που η θητεία τους έληγε, να επιστρατευθούν με ατομικές προσκλήσεις η 8η μεραρχία Ιωαννίνων και η 9η μεραρχία Κοζάνης και η Φρουρά Κερκύρας ή και μια Ταξιαρχία Ευζώνων και ως προς τα περαιτέρω εμπιστευόταν ο Μεταξάς το άριστο σχέδιο επιστρατεύσεως. Και αυτά για να παραπλανηθεί ο Μουσολίνι ως προς τον όγκο του ελληνικού στρατού αντίκρι στην επικείμενη επίθεση του ιταλικού στρατού. Ο Μουσολίνι φέρεται να είπε: «Ο πονηρός γέρων με εξηπάτησε».

Ο βαθμός της δοκιμασίας και η έκταση των θυσιών του χειμερινού πολέμου 1940 - 1941 είναι δύσκολο να γίνουν αντιληπτά σήμερα. Ομως, η δοκιμασία και οι θυσίες δικαιώθηκαν. Η ελληνική νικηφόρα τότε αντίσταση αποτέλεσε απαρχή για την αντιρρύθμιση της πορείας της Ιστορίας, θριαμβικής έως τότε για τον Αξονα Ρώμης - Βερολίνου.

Ο Μεταξάς, όμως, ήταν σώφρων πολιτικός, όπως και στρατιωτικός. Ανεπηρέαστος από τις επιτυχίες του ελληνικού στρατού, δεν επιθυμούσε τη συνέχιση του πολέμου και δεν ανεχόταν η Ελλάς να είναι «τμήμα θυσίας» του γαλλο-γερμανικού στρατοπέδου. Δοκίμασε, λοιπόν, με αποστολή μυστική εμπίστου προσώπου να επιτύχει σύναψη ανακωχής με κεκτημένα τη δόξα του ελληνικού στρατού και τα κατεχόμενα εδάφη της Βορείου Ηπείρου.

Αξίζει να παραθέσω τώρα ό,τι άκουσα ο ίδιος προ ετών σε τηλεοπτική εκπομπή: αφηγητής για προσωπική δράση του ήταν ο Γιώργος Πεσμαζόγλου, πρώην υπουργός με άψογο παρελθόν. Είπε, λοιπόν, ο αξιόπιστος αυτός πρώην υπουργός, ότι ο Μεταξάς του ανέθεσε να μεταβεί στην Ελβετία και να προβεί εκεί στις δέουσες ενέργειες για σύναψη ανακωχής, επωφελέστατης για την Ελλάδα. Επήλθε όμως τότε ο θάνατος, πολύ άκαιρα, του Μεταξά. Ο Πεσμαζόγλου έχασε τη σπουδαία μυστική εντολή του. Η εμπλοκή της Ελλάδος στον πόλεμο συνεχίσθηκε.

Αν είχε τελεσφορήσει τυχόν η φιλειρηνική αυτή προσπάθεια του Μεταξά, με την αποστολή του Πεσμαζόγλου, η Ελλάς δεν θα είχε υποστεί καθόλου την Κατοχή και τα φοβερά δεινά της, ούτε και όσα δεινά επακολούθησαν την Κατοχή και την απελευθέρωση. Εξάλλου, όμως, διαφορετική θα ήταν ίσως η έκβαση του πανευρωπαϊκού πολέμου, καθώς οι Γερμανοί χωρίς τη βαλκανική επιχείρηση του 1941, επιβεβλημένη από τη συνέχιση του ελληνοϊταλικού πολέμου, θα είχαν έγκαιρα με πανστρατιά επιχειρήσει την εισβολή στη Ρωσία.

Ο Μεταξάς στον τελευταίο μήνα της ζωής του επιχείρησε να δράσει κατά σωφροσύνη με κριτήριο αποκλειστικά το συμφέρον της Ελλάδος, χωρίς ενδιαφέρον για την έκβαση του πανευρωπαϊκού πολέμου. Αυτή θα είναι η ετυμηγορία της Ιστορίας για τον ύστερο Μεταξά με αποσιώπησή της πριν από το 1940 πολιτικής του.

Η αναπόληση του πολέμου 1940-1941 συνεπάγεται αναφορά στον πρωτο-ήρωά του ελληνικό λαό, αλλά και στον πρωθυπουργό, την κρίσιμη ώρα, Ιωάννη Μεταξά. Η 28η Οκτωβρίου 1940 εξάγνισε το πολιτικό του αμάρτημα της 4ης Αυγούστου 1936.
* Ο κ. Κ. Ι. Δεσποτόπουλος είναι ακαδημαϊκός.
kathimerini.gr                                                                                                                                           ΠΗΓΗ:bromoskylo.blogspot.com