Η ΑΓΚΥΡΑ ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Το νερό ως γεωστρατηγικό όπλο της Τουρκίας, που χρησιμοποιείται παρά τη θέληση του τουρκικού λαού.
Οι υδάτινοι πόροι, ιδιαίτερα των περιοχών που δεν τους διαθέτουν σε αφθονία (Μέση Ανατολή, Βόρειος Αφρική κ.ά.), θεωρούνταν ανέκαθεν στρατηγικό αγαθό, που άπτεται της εθνικής ασφάλειας, της εξωτερικής πολιτικής, αλλά και των αναπτυξιακών δυνατοτήτων μιας χώρας. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, το νερό μετατρέπεται από κοινωνικό αγαθό σε γεωστρατηγικό όπλο και πανάκριβο εμπόρευμα, ανάλογο με αυτό του πετρελαίου.
του ΒΑΣΙΛΗ ΣΤΟΪΛΟΠΟΥΛΟΥ
Ρίχνοντας μια ματιά σ’ έναν χάρτη των περιοχών του Βόρειου Κουρδιστάν με τα υδατικά αποθέματα του Τίγρη και του Ευφράτη, τα πλεονεκτήματα της Τουρκίας απέναντι σε Συρία και Ιράκ είναι συντριπτικά. Είναι οφθαλμοφανές ότι οι δύο αυτές χώρες βρίσκονται σε διαρκή ομηρία και είναι ευάλωτες σε ποικίλους εκβιασμούς.
Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε σημαντικό ενεργειακό παίκτη, κατορθώνοντας να γίνει περιζήτητος εταίρος τόσο των ΗΠΑ και της Ευρώπης, όσο και της Ρωσίας, γεγονός που τρέφει και τα νεο-οθωμανικά της οράματα.
Στο πλαίσιο αυτών των οραμάτων εντάσσεται και το γιγαντιαίο πρόγραμμα κατασκευής περίπου 2.000 φραγμάτων σε όλη τη χώρα, τα σημαντικότερα από τα οποία βρίσκονται στα κουρδικά εδάφη κοντά στα σύνορα με τη Συρία και το Ιράκ και αφορούν συνολικά την κατασκευή ενός δικτύου 22 φραγμάτων και 19 υδροηλεκτρικών σταθμών.
Ήδη περίπου το 80% των φραγμάτων αυτών έχει κατασκευαστεί, μεταξύ των οποίων και το σημαντικότερο απ’ όλα, το Κεμάλ Ατατούρκ, στον Ευφράτη. Εξυπακούεται ότι η παραγόμενη ενέργεια από όλα αυτά τα φράγματα κατευθύνεται προς τα δυτικά διαμερίσματα της χώρας και ότι ζητήματα όπως η οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής των φραγμάτων και η κατασκευή δικτύων άρδευσης έχουν παραμεληθεί. Αντί για ανάπτυξη, οικονομικός μαρασμός, υποβάθμιση προστατευμένων οικοσυστημάτων, καταστροφή αρχαιολογικών χώρων, ενώ έχει ήδη συντελεστεί η αναγκαστική μετεγκατάσταση περίπου 400.000 ανθρώπων. Από τους τουρκικούς αποταμιευτήρες θα μπορούν να μεταφέρονται προς πώληση εκτός Τουρκίας ετησίως εκατοντάδες χιλιάδες κυβικά μέτρα νερού, και συγκεκριμένα προς το Ισραήλ, την Ιορδανία και τη Σαουδική Αραβία.
Το σημαντικότερο είναι όμως ότι μέχρι σήμερα η Τουρκία πέτυχε μέσω των φραγμάτων να θέσει τον Ευφράτη υπό πλήρη έλεγχο. Το ίδιο πρόκειται να συμβεί και με τον Τίγρη, σε περίπτωση που τελικά καταφέρει να κατασκευάσει το φράγμα Ιλισού, το μεγαλύτερο φράγμα στον Τίγρη.
Το έργο αυτό ήταν από την αρχή του σχεδιασμού του αμφιλεγόμενο, καθώς μαζί με τους 198 οικισμούς που θα έπρεπε να καλυφθούν με νερό περιλαμβάνεται και το υψηλής αρχαιολογικής σημασίας Χασάνκεϊφ.
Επιπλέον, η κατασκευή του φράγματος αυτού θα οδηγήσει σε αναγκαστική μετεγκατάσταση έως και 78 000 κατοίκους και θα προκαλέσει την οικολογική καταστροφή της περιοχής του έργου, που σύμφωνα με την τουρκική νομοθεσία είναι προστατευμένη.
Στους σχεδιασμούς της βεβαίως η Τουρκία δεν έλαβε υπόψη της ούτε τη βούληση του τοπικού πληθυσμού, που σε ποσοστό 80% δεν θέλει το φράγμα, ούτε τις αναμενόμενες διεθνείς αντιδράσεις. Ακόμη και η Αυστρία, που κατέχει τη μερίδα του λέοντος στα υδροηλεκτρικά έργα στην Τουρκία, αναγκάστηκε πέρυσι να αποσυρθεί από το έργο, όπως και η παραδοσιακά φίλη των Τούρκων Γερμανία, καθώς και οι Ελβετοί χρηματιστές.
Οι αντιδράσεις κατά του φράγματος Ιλισού είναι συνεχείς, με τελευταίο παράδειγμα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που όπως παλαιότερα η Αραβική Λίγκα, απαίτησε τη διακοπή της κατασκευής του έργου. Στην ίδια την Τουρκία αναπτύσσεται επίσης ένα κίνημα5 εναντίον του έργου, στο οποίο συμμετέχουν και γνωστές προσωπικότητες, όπως ο νομπελίστας Παμούκ, και έχουν προαναγγελθεί για τις 14 Μαρτίου, ενόψει της παγκόσμιας ημέρας για τους ποταμούς, διαδηλώσεις σε δέκα τουρκικές πόλεις.
Η Τουρκία, ως σημαντικός κόμβος μεταφοράς ορυκτών καυσίμων, δεν αντιμετωπίζει ιδιαίτερα ενεργειακά προβλήματα και επιπλέον διαθέτει τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Μόνο ο εκσυγχρονισμός του απαρχαιωμένου ηλεκτρικού της δικτύου θα είχε ως αποτέλεσμα την εξοικονόμηση ενέργειας κατά τρεις φορές περισσότερη από αυτήν που θα παράγεται από το φράγμα Ιλισού. Η επιμονή της Τουρκίας στην απόκτηση και πυρηνικής ενέργειας δείχνει ότι αντιμετωπίζει το ενεργειακό ζήτημα μέσα από τη γεωπολιτική του διάσταση και σαν μέσο ανάδειξής της σε περιφερειακή δύναμη.
Είναι γνωστό επίσης ότι η Τουρκία προσπαθεί διαχρονικά και με κάθε τρόπο να περιορίσει τα δικαιώματα των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ, όπως για παράδειγμα την εκμετάλλευση των πετρελαίων στο Κιρκούκ, αλλά και να αποτρέψει την εθνική τους αυτοδιάθεση και στο πλαίσιο αυτό η κατασκευή του φράγματος του Ιλισού θα πρέπει να ιδωθεί κυρίως σαν μέσο άσκησης εκβιασμού6, παρά σαν κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών. [ ] Πριν λίγες μέρες η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι βρήκε νέους χρηματοδότες (τις τουρκικές τράπεζες Akbank και Garanti Bank), για να συνεχιστούν οι εργασίες από τον ερχόμενο Απρίλιο, και ότι το προσεχές καλοκαίρι τα χωριά της περιοχής θα εκκενωθούν αναγκαστικά, με γελοίες αποζημιώσεις (0,43 ευρώ/m3).
Η Άγκυρα βιάζεται να κατασκευάσει το φράγμα Ιλισού, ακόμη και με ιδίους πόρους, πριν συνδεθεί πλήρως η ευρωπαϊκή της πορεία με το ευρωπαϊκό δίκαιο, σύμφωνα με το οποίο η Άγκυρα υποχρεούται να εξασφαλίσει τη συγκατάθεση των γειτόνων της για την κατακράτηση των υδάτων του Τίγρη και του Ευφράτη. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η κυβέρνηση του Ιράκ παραμένει ακόμη ανίσχυρη και δεν θα τολμούσε να αντιπαρατεθεί για ένα τέτοιο έργο με την Τουρκία, παρότι έχει το διεθνές δίκαιο με το μέρος της.
Συνεπής στις παραδόσεις της η Τουρκία δημιουργεί τετελεσμένα, χωρίς να δίνει λόγο σε κανέναν και χωρίς να σέβεται τις διεθνείς της υποχρεώσεις, το περιβάλλον, τον πολιτισμό και την ιστορία. Το δυστύχημα είναι όμως πως κάποιοι στην Ευρώπη, μεταξύ των οποίων και οι Οικολόγοι - Πράσινοι, όχι μόνο την ανέχονται, αλλά και υποστηρίζουν την ένταξή της στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως κάνουν άλλωστε και οι διάφοροι χρηματοπιστωτικοί οίκοι, οι κατασκευαστικές εταιρείες και όσοι, εν γένει, αποτελούν την αιχμή του δόρατος της παγκοσμιοποίησης και της άνευ όρων μεγιστοποίησης του κέρδους.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1Σύμφωνα με τον σχεδιασμό προβλέπεται η παραγωγή συνολικά 27.300 GWh ηλεκτρικού ρεύματος (το 25% των σημερινών αναγκών της Τουρκίας σε ενέργεια), καθώς και η άρδευση 17.600 km2 καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Η συνολική δαπάνη αναμένεται ότι θα ξεπεράσει τα 32 δισεκατομμύρια δολάρια.
2Το ύψος του φράγματος θα φτάνει στα 135 μ. και το πλάτος στα 1.850 μ., το δε εμβαδόν της τεχνητής λίμνης στα 313 km2. Ο υδροηλεκτρικός σταθμός θα έχει ισχύ 1.200 ΜW.
3Πρόκειται για μια πολίχνη με συνεχή ιστορία 9.000 ετών που πληροί τις προϋποθέσεις να ανακηρυχθεί από την ΟΥΝΕΣΚΟ μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Όμως το τουρκικό κράτος δεν υπέβαλε ποτέ σχετικό αίτημα στην ΟΥΝΕΣΚΟ. Περισσότερες πληροφορίες στις ιστοσελίδες: www.stopilisu.com, www.eca-watch.at, www.hasankeyfgirisimi.com
4Το έργο εξακολουθεί να θεωρείται ένα κλασικό παράδειγμα λανθασμένης ευρωπαϊκής αναπτυξιακής πολιτικής και ενός σκληρού συστήματος αποτελούμενου από κρατικές Υπηρεσίες Εξαγωγικών Πιστώσεων (ECAs), τράπεζες και κατασκευαστικές εταιρείες, που εκμεταλλεύεται τα ανεπαρκή οικολογικά, κοινωνικά και πολιτιστικά στάνταρντ χωρών όπως η Τουρκία για να πετύχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερα κέρδη.
5Στη πρωτοβουλία «Keep Hasankeyf Alive» έχουν ενταχθεί 72 οργανώσεις, πολλά συνδικάτα, εταιρείες, επιτροπές πολιτών, καθώς και 22 κοινότητες της περιοχής, κι αυτό παρά την καταιγιστική προπαγάνδα υπέρ του έργου στην κρατική TRT2.
6Η Τουρκία είναι από τις λίγες χώρες του κόσμου που δεν έχει συνυπογράψει τη Συνθήκη του ΟΗΕ του 1997 για τα νερά διασυνοριακών ποταμών, όπου γίνεται ρητά αναφορά σε «equitable and reasonable utilization».
Το χρονικό του φράγματος Ιλισού
Οι πρώτοι σχεδιασμοί του έργου άρχισαν τη δεκαετία του 1950, όμως μόλις το 1971 ξεκινά η εκπόνηση των προκαταρκτικών μελετών. Μια διεθνής κοινοπραξία κατασκευαστικών εταιρειών από την Ελβετία, την Αυστρία, την Αγγλία, την Ιταλία και τη Σουηδία ανέλαβε την περίοδο 1997-2000 τις προετοιμασίες έναρξης του έργου, χρηματοδότης του οποίου ανακηρύχθηκε η ελβετική τράπεζα UBS. Τα αμέσως επόμενα χρόνια η κοινοπραξία διαλύθηκε και το 2002 η ελβετική τράπεζα αποσύρθηκε, μετά από τις εντονότατες κριτικές που δέχονταν.
Η επόμενη ανάδοχος κοινοπραξία συγκροτήθηκε την περίοδο 2004-2005 και αποτελούνταν από γερμανικές, αυστριακές, ελβετικές και τουρκικές εταιρείες. Το 2007 οι κρατικές Υπηρεσίες Εξαγωγικών Πιστώσεων (ECAs) Γερμανίας, Αυστρίας και Ελβετίας ανέλαβαν τη στήριξη του έργου, θέτοντας όμως, ακολουθώντας τους κανόνες της Παγκόσμιας Τράπεζας, 153 περιβαλλοντικά, πολιτιστικά και ανθρωπιστικά κριτήρια, την τήρηση των οποίων θα παρακολουθούσε επιτροπή ειδικών. Οι προτεινόμενες πιστώσεις για το πρόγραμμα Ιλισού, σύμφωνα με τουρκική κατασκευαστική εταιρεία που συμμετέχει στο πρόγραμμα, ανέρχονται στα 450 εκατ. ευρώ σε εγγυήσεις εξαγωγικών δανείων και 750 εκατ. ευρώ σε εμπορικά δάνεια. Υπάρχουν όμως και εκτιμήσεις που ανεβάζουν το συνολικό ποσό στα 1,5 ή και στα 2 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η απόφαση αυτή των ECAs προκάλεσε τις διαμαρτυρίες πολλών ΜΚΟ στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα πρώτη να αποσυρθεί η ελβετική τράπεζα Zuericher Kantonalbank. Παρ’ όλα αυτά όμως την ίδια χρονιά υπογράφονται οι συμβάσεις μεταξύ της Τουρκίας, της πολυεθνικής κοινοπραξίας και των τραπεζών Bank Austria Creditanstalt (A), Société Générale (F) και Date Bank (D). Η τουρκική κυβέρνηση αρχίζει αμέσως τις απαλλοτριώσεις, χωρίς να ενημερώσει τους άλλους συμπράττοντες στο πρόγραμμα. Τον επόμενο χρόνο η επιτροπή παρακολούθησης δημοσιεύει το πόρισμά της που είναι αρνητικό για την Τουρκία, αφού δεν εκπλήρωσε τα κριτήρια που της τέθηκαν.
Το αποτέλεσμα ήταν να ανασταλούν οι χρηματοδοτήσεις 450 εκατομμυρίων και να δοθεί στην Τουρκία διορία έξι μηνών. Τον Ιούλιο του 2009 οι κυβερνήσεις Γερμανίας, Αυστρίας και Ελβετίας ακύρωσαν τη χρηματοδότηση, λόγω ανησυχιών για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και μη τήρησης των κριτηρίων από την Τουρκία, προκαλώντας την οργή της Άγκυρας. Προηγουμένως ο Τούρκος υπουργός Περιβάλλοντος δήλωσε ότι σε περίπτωση διακοπής της δανειοδότησης από το εξωτερικό, η Τουρκία θα αναλάμβανε μόνη της την υλοποίηση του έργου. Μετά την αποχώρηση των Ευρωπαίων η Τουρκία στράφηκε προς την Κίνα, η οποία μετά από παρεμβάσεις ΜΚΟ ανακοινώνει, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς, ότι δεν ενδιαφέρεται για το φράγμα του Ιλισού.
ΑΡΔΗΝ ΠΗΓΗ:ellinikoforum.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου