ΠΡΟΔΟΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ

ΠΡΟΔΟΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ

Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου 2009

Μια νέα βιογραφία απομυθοποιεί τον Λέοντα Τρότσκι


Από Factorx |
trotsky_portraitΌταν το 1940, ένας πράκτορας του Στάλιν δολοφόνησε στη πόλη του Μεξικού τον Λέοντα Τρότσκι, ο Αμερικανός μυθιστοριογράφος James T. Farrell, έγραψε για αυτό στο περιοδικό Partisan Review: «Η ζωή του Leon Trotsky, είναι ένα από τα μεγαλύτερα τραγικά δράματα της σύγχρονης ιστορίας». Έτσι ξεκίνησε τη νεκρολογία του ο Farrell, και τη συνέχισε ακόμη πιο «λατρευτικά» γράφοντας πως ο Τρότσκι «…έθεσε το μυαλό και τη θέλησή του εναντίον των δεσποτικών ηγετών μιας μεγάλης αυτοκρατορίας, έχοντας πλήρη γνώση της δύναμης, των πόρων, της πονηριάς, και της σκληρότητας των αντιπάλων του.  Ο Τρότσκι δεν διέθετε παρά ένα μόνο όπλο, τις ιδέες του. Το θάρρος ποτέ δεν τον εγκατέλειψε, η θέλησή του ποτέ δεν λύγισε…».
Απέναντι στη μικρή αλλά γεμάτη επιρροή ομάδα των Αμερικανών θαυμαστών του, ο Τρότσκι φάνταζε ως ένα είδος σοβιετικού Γαριβάλδη ή George Washington, που πολεμούσε για την ελευθερία, απέναντι σε ένα τυραννικό καθεστώς. Το μόνο πρόβλημα όμως είναι, όπως αποδεικνύεται στη νέα βιογραφία του Robert Service με τον τίτλο Trotsky (Harvard University Press), ότι ο Ρώσος επαναστάτης ήταν και ο ίδιος, ένας από τους βασικούς υπεύθυνους για τη δημιουργία του τυραννικού αυτού καθεστώτος. Στην οκτωβριανή επανάσταση του 1917, ο Τρότσκι ήταν ο υπαρχηγός του Λένιν, στην εξέγερση των μπολσεβίκων που τους οδήγησε τελικά στην ανάληψη της εξουσίας. Στα χρόνια του εμφυλίου που ακολούθησαν, ο Τρότσκι ανέλαβε το ρόλο του κομισάριου  του κόκκινου στρατού, και σχεδίασε τις εκστρατείες, που προκάλεσαν μεγάλο πόνο και καταστροφές στους πληθυσμούς της Ρωσίας, της Πολωνίας και της Ουκρανίας. Κανένας από τους υπόλοιπους ηγέτες της επανάστασης δεν μπόρεσε να τον ξεπεράσει στο ζήλο που επέδειξε για τη κολεκτιβοποίηση και τον τρόμο, ή στην απόλυτη προσήλωσή του στη διάδοση της κομμουνιστικής επανάστασης στην υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Service, ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς της Σοβιετικής Ένωσης και συγγραφέας βιογραφιών του Λένιν και του Στάλιν, συμπυκνώνει την ετυμηγορία  του για τον Τρότσκι ως εξής: «Ήταν κοντά στον Στάλιν στις προθέσεις,  αλλά και στις πρακτικές του. Δεν είναι καθόλου πιθανό, πως αν ήταν στη θέση του Στάλιν, θα δημιουργούσε έναν πιο ανθρώπινο σοσιαλισμό… Λάτρευε τον τρόμο».
Πως  λοιπόν ο Τρότσκι, μπόρεσε και  έγινε  λατρευτικό σύμβολο, για  μερικούς από τους εξυπνότερους Αμερικανούς αριστεριστές; Σύμβολο ενός πιο ανθρώπινου και δημοκρατικού κομμουνισμού;  Εν μέρει, όπως γράφει ο Service, και όπως φαίνεται και από τον επικήδειο του Farrell, ο Τρότσκι μυθοποιήθηκε λόγω της «…αφέλειας των θαυμαστών του. Παρέμεναν τυφλοί μπροστά στην περιφρόνηση που έτρεφε για τις αξίες τους ο Ρώσος επαναστάτης. Σαν επισκέπτες σε ένα ζωολογικό κήπο, έτρεφαν συμπάθεια για το τραυματισμένο θηρίο». Για τους Εβραίους διανοούμενους,  που απάρτιζαν το Partisan Review, ο Τρότσκι ήταν μια ακαταμάχητη μορφή, μια και αποτελούσε για αυτούς τον σημαντικότερο Εβραίο διανοούμενο που έζησε ποτέ. Και ενώ αυτή η πλευρά της παρακαταθήκης του Τρότσκι, αποτελεί μικρό μόνο μέρος του βιβλίου του Service, δεν παύει να είναι ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της πολιτικής ιστορίας των Εβραίων της Αμερικής. Το βιβλίο Trotsky, βοηθάει πολύ στο να μπορέσει να ερμηνευθεί η έλξη που άσκησε ο επαναστάτης αλλά και ο κίνδυνος που απέπνεε αυτός τον οποίο οι οπαδοί του αποκαλούσαν χαϊδευτικά «ο γέρος».
Γεννήθηκε το 1879 ως Leiba Bronstein, το όνομα Τρότσκι ήταν ψευδώνυμο, όπως αυτά του Λένιν (Vladimir Ulyanov)  και του Στάλιν (Iosif Dzugashvili). Οι γονείς του, σε αντίθεση με τους περισσότερους Εβραίους της Ρωσίας, ήταν αγρότες. Ανήκαν σε μια αποικία Εβραίων της Πολωνίας, που εγκαταστάθηκαν στην Ουκρανία στα πλαίσια ενός τσαρικού προγράμματος που στόχευε στη διασπορά και κοινωνική ενσωμάτωση του εβραϊκού πληθυσμού. Όπως αναφέρει ο Service στο βιβλίο του, η αγροτική καταγωγή του Τρότσκι, σήμαινε πως η ζωή του δεν είχε πολλά κοινά στοιχεία με αυτή των υπόλοιπων Εβραίων. Οι γονείς του δεν ήταν ιδιαίτερα θρησκευόμενοι, και τον έστειλαν σε Λουθηρανικό σχολείο στην Οδησσό. Πολύ σύντομα, όπως πολλοί μη θρησκευόμενοι Εβραίοι της γενιάς του, ο Τρότσκι έγειρε προς το κομμουνιστικό επαναστατικό κίνημα. Εν μέρει εξαιτίας του ιδεαλισμού του, εν μέρει εξαιτίας της αντιδραστικής και αντισημιτικής τσαρικής διακυβέρνησης, ο Τρότσκι έγινε ένθερμος κομμουνιστής. Ήταν μάλιστα, μόλις 18 χρόνων όταν συνελήφθη, μαζί με άλλους νεαρούς που ήταν μέλη της μικρής και ερασιτεχνικής επαναστατικής ομάδας του, και εξορίστηκε στη Σιβηρία. Όπως όμως συνέβη και σε πολλούς άλλους Ρώσους επαναστάτες, η Σιβηρία δεν ήταν μόνο εξορία, αλλά αποτέλεσε και ένα είδος επαναστατικού σχολείου για τον νεαρό Bronstein. Εκεί ο Τρότσκι παντρεύτηκε μια νεαρή συγκροτούμενη  του, την επίσης Εβραία Alexandra Sokolovskaya, και μαζί απέκτησαν δυο παιδιά. Ερχόμενος σε επαφή με άλλους κομμουνιστές, άρχισε να διαβάζει τη παράνομη εφημερίδα Iskra (Σπίθα).  Η συντακτική ομάδα της εφημερίδας αυτής που εκδίδονταν στο Λονδίνο και στη Γενεύη, συμπεριελάμβανε και τον Vladimir Lenin, και ο Τρότσκι ένιωσε την ανάγκη να ενταχθεί στην ομάδα. Με μια περίεργη ευκολία, και χρησιμοποιώντας πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα,   κατάφερε να αποδράσει,  και διασχίζοντας ολόκληρη την Ευρώπη,  να παρουσιαστεί στα γραφεία της εφημερίδας στο Λονδίνο,  προσφερόμενος ως εθελοντής. (Είναι ειρωνικό αν σκεφτεί κανείς πως σε σχέση με την μετέπειτα KGB και τις Gulag, η τσαρική αστυνομία φαντάζει ως καλοπροαίρετη ή ανίκανη). Σύντομα έγινε γνωστό πως ο Τρότσκι διέθετε ιδιαίτερο ταλέντο στη γραφή. Μάλιστα, στη πρώτη συνάντησή τους, Ο Λένιν αναφώνησε: «Α, έφτασε η πένα!».  Και με τη πένα του είναι που έγινε γνωστός στους επαναστατικούς κύκλους μέσα και έξω από τη Ρωσία, γράφοντας για λογαριασμό της Iskra, και άλλων παράνομων αλλά με μεγάλη αναγνωσιμότητα εφημερίδων. Το1905, όταν ξέσπασε η πρώτη ρωσική επανάσταση, ο Τρότσκι επέστρεψε  κρυφά  στη χώρα, όπου ανακάλυψε ότι διέθετε επίσης, και εκπληκτικό ταλέντο στη ρητορική. Και έτσι, αν και μόλις 25 χρόνων, έγινε ο επικεφαλής του σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης. Όταν όμως η επανάσταση καταπνίγηκε, συνελήφθη εκ νέου, και δραπέτευσε για μια ακόμη φορά.
Το 1917, οι περιπλανήσεις του τον οδήγησαν στη Νέα Υόρκη, όπου έτυχε υποδοχής ήρωα, εκ μέρους των εμιγκρέδων σοσιαλιστών  από τη ρωσική αυτοκρατορία, κυρίως Εβραίων. Άρχισε μάλιστα να γράφει άρθρα για την εβραϊκή σοσιαλιστική εφημερίδα Forverts. Ένα από τα ειρωνικά στοιχεία που προκύπτουν για τον Τρότσκι, είναι ότι παρά την άρνησή του να αναζητήσει κάποια εβραϊκή ταυτότητα, έμοιαζε να μπλέκει όλο και πιο πολύ με εβραϊκές συναναστροφές και επιρροές. Όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο «Ο Τρότσκι και οι Εβραίοι» του βιβλίου του Service, ακολουθούσε μια αυστηρή και ορθόδοξη μαρξιστική γραμμή σε θέματα εθνικότητας και θρησκεύματος: «Είχε πάψει να είναι Εβραίος διότι ο μαρξισμός είχε εξαλείψει τα απομεινάρια της καταγωγής του». Απεχθάνονταν τον σιωνισμό, όπως απεχθάνονταν και την εβραϊκή σοσιαλιστική  Bund που κυριαρχούσε τότε. Είναι εντυπωσιακό, το  πόσοι στενοί του σύντροφοι ήταν Εβραίοι «μη Εβραίοι» όπως και ο ίδιος. Θα μπορούσε κάποιος να πει, αν και στο βιβλίο δεν αναδεικνύεται, πως η επιθετική απόρριψη της «εβραϊκότητας» αποτελούσε το συνδετικό κρίκο με τον οποίο ο Τρότσκι και οι υπόλοιποι συναγωνιστές του, βίωναν την «εβραϊκότητά» τους.
Όταν τον Φεβρουάριο του 1917, ο Τσάρος ανατράπηκε,  ο Τρότσκι σχεδίασε την επιστροφή του στη Ρωσία, και κατέφτασε στην Αγία Πετρούπολη στις 4 Μαΐου, έναν μήνα μετά τον Λένιν.
Ο Service περιγράφει στο βιβλίο του τις πολύπλοκες και ευμετάβλητες συνθήκες της επαναστατικής εκείνης περιόδου, τις προόδους και τις υποχωρήσεις των μπολσεβίκων, μέχρι που τελικά υπό την ηγεσία των Λένιν και Τρότσκι, μπόρεσαν κα κατέλαβαν τη πρωτεύουσα αλλά και την εξουσία, τον Οκτώβριο του 1917. Και μετά ακολούθησαν τα χρόνια του θριάμβου, της εξουσίας και της σκληρότητας. Και λίγο πιο μετά ακολούθησε η μεγάλη πτώση, που μετέτρεψε τον κομισάριο σε σοσιαλιστή μάρτυρα.
Από το 1923, και καθώς ο Λένιν υπέστη αλλεπάλληλα εγκεφαλικά επεισόδια, ο Τρότσκι ενεπλάκη σε ένα σκληρό γραφειοκρατικό και προπαγανδιστικό πόλεμο με τον Στάλιν,  όσον αφορά στο ποιος θα τον διαδεχτεί. Ο Τρότσκι ξεκίνησε τη μάχη διαθέτοντας πολλά πλεονεκτήματα. Ο μεγάλος του ρόλος στον εμφύλιο πόλεμο τον είχε καταστήσει εμβληματική μορφή. Και επίσης παρέμενε ακόμη,  ένας λαμπρός συγγραφέας αλλά  και ρήτορας. Και το κυριότερο, αποτελούσε την επιλογή του ίδιου του Λένιν. Ο άρρωστος ηγέτης είχε υπαγορεύσει μια «διαθήκη» στην οποία προειδοποιούσε πως η διαμάχη μεταξύ Τρότσκι και Στάλιν εμπεριείχε τον κίνδυνο να διασπάσει το κομμουνιστικό κόμμα, και υποστήριξε καθαρά τον Τρότσκι. «Ο Στάλιν είναι ωμός και άξεστος, και αυτή η ανεπάρκεια… δεν είναι ανεκτή για το αξίωμα του Γενικού Γραμματέα».
Το πραγματικό ερώτημα, όπως το θέτει ο Service, είναι το πώς και το γιατί, ο Τρότσκι, που διέθετε όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, επέτρεψε στον Στάλιν να τον εξουδετερώσει, έτσι ώστε έως το 1928 να έχει χάσει κάθε του αξίωμα, να έχει διαγραφεί από το κόμμα, και τελικά να εξοριστεί. Το συμπέρασμα του συγγραφέα είναι, πως ο Τρότσκι, ίσως υποσυνείδητα, να μην ήθελε στη πραγματικότητα να αντικαταστήσει τον Λένιν στην ηγεσία του κράτους. Για αυτό και στερούνταν «…την αποφασιστικότητα για μια συντονισμένη απόπειρα ανάληψης της εξουσίας». Και ενώ ο Στάλιν, με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία μπόρεσε και χειραγώγησε τη στελέχωση του κόμματος, γεμίζοντας το Politburo με υποστηρικτές του, ο Τρότσκι παρέμενε απόμακρος, υπερόπτης και ανελαστικός. Όταν υπήρχε ζήτημα να απευθυνθεί σε μεγάλα πλήθη με τις ομιλίες του, ή να συντάξει εμπρηστικά κείμενα, ο Τρότσκι ήταν ανίκητος. Όταν όμως έπρεπε να δημιουργήσει φιλίες και συμμαχίες, ήταν τελείως απόμακρος.
Και τέλος, υπήρχε ένας ακόμη παράγοντας στην έλλειψη θέλησης εκ μέρους του Τρότσκι.  Το 1917, λίγο μετά την επανάσταση, ο Λένιν ήθελε να τον ορίσει κομισάριο επί των Εσωτερικών Υποθέσεων, κάτι που θα τον έκανε και αρχηγό της μυστικής αστυνομίας. Ο Τρότσκι αρνήθηκε με τη δικαιολογία ότι θα ήταν «…απαράδεκτο για έναν Εβραίο να αναλάβει την αστυνομία σε μια κοινωνία όπου κυριαρχεί ο αντισημιτισμός. Αν φανεί πως οι Εβραίοι καταπιέζουν τους Ρώσους, μπορεί να ξεσπάσουν μέχρι και πογκρόμ εναντίον τους…». Για τον ίδιο λόγο είχε αρχικά αρνηθεί να αναλάβει και την ηγεσία του ερυθρού στρατού, ενώ αρνήθηκε και τη πρόσκληση του Λένιν να αναλάβει ως υπαρχηγός του, από το 1922. Όπως γράφει ο Service, «Η κομματική ηγεσία είχε ταυτιστεί με μια εβραϊκή συμμορία… και ο Τρότσκι πίστευε πως η δεσπόζουσα θέση του στη κυβέρνηση, στο κόμμα, και στο στρατό, προκαλούσαν πρακτική ζημιά στους σκοπούς της επανάστασης».
Αν ο Τρότσκι επέτρεψε τελικά στον Στάλιν να τον νικήσει κατά κράτος, αυτό ίσως να οφείλεται στις φοβίες για τις συνέπειες που θα προέκυπταν,  αν ένας  Εβραίος αναλάμβανε την ηγεσία της ΕΣΣΔ. Τέτοιες όμως συνειδησιακές αρχές, δεν έπαιζαν κανέναν απολύτως ρόλο για τους πολέμιους  των Εβραίων.  Την εποχή που ο Χίτλερ ήρθε στην εξουσία, με τη βοήθεια του φόβου αλλά και του μίσους των Γερμανών για τον «Ιουδαϊκό Μπολσεβικισμό», ο Τρότσκι είχε από καιρό καταστεί ανύπαρκτη οντότητα στη σταλινική Σοβιετική Ένωση. Ένας Εβραίος ραβίνος το έθεσε σωστά, όταν είπε πως: «Οι Τρότσκι κάνουν τις επαναστάσεις, και οι Bronstein πληρώνουν το τίμημα…».

The New Republic

Δεν υπάρχουν σχόλια: