Όπως ξέρουμε, στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί απεχώρησαν απ'την Αθήνα.
Μεσολάβησε ένα "κενό" 6 ημέρων ως τις 18 Οκτωβρίου οπότε και κατέφτασε στην πρωτεύουσα η ελληνική κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής με επικεφαλή τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, μαζί με μικρά βρετανικά στρατιωτικά τμήματα. Λίγες μέρες μετά, τον Νοέμβριο κατέφτασε και η 3η Ορεινή Ταξιαρχία, γνωστή και ως Ταξιαρχία του Ρίμινι.
Με δεδομένη την πρόθεση του ΚΚΕ και του ελεγχόμενου από αυτό ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, να καταλάβει την εξουσία (σχετικά έχει μιλήσει το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ Ανδρέας Τζήμας, βλ.εδώ), προξενεί εντύπωση η αδράνεια των κομμουνιστών αυτές τις κρίσιμες μεταβατικές μέρες. Θα μπορούσαν κάλλιστα να καταλάβουν την Αθήνα με δυνάμεις του ΕΛΑΣ, απαγορεύοντας έτσι πρακτικά την άφιξη της κυβέρνησης της Μέσης Ανατολής. Ή ακόμα θα μπορούσαν να κινήθουν κατά της κυβέρνησης Παπανδρέου μετά την άφιξή της, αφού εκείνη τον Οκτώβριο είχε πολύ μικρή στρατιωτική ισχύ.
Έτσι, με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, θα γινόντουσαν κύριοι της πρωτεύουσας.
Αυτό σε συνδυασμό με τον ολοκληρωτικό έλεγχο που είχαν επιβάλλει δια πυρός και σιδήρου στο μεγαλύτερο μέρος της περιφέρειας, θα τους καθιστούσε αυτομάτως μία ντε φάκτο κυβέρνηση της Ελλάδος.
Το ερώτημα λοιπόν είναι: Γιατί αδράνησαν; Γιατί άφησαν αυτήν την μοναδική ευκαιρία τους να πάει χαμένη; Γιατί προτίμησαν να σεβαστούν τον όρο στην συμφωνία της Καζέρτα που απαγόρευε την είσοδο μονάδων του ΕΛΑΣ απ'την επαρχία στην πρωτεύουσα;
- Μεταπολεμικά, πολλοί αριστεροί αρέσκονταν στην συνωμοσιολογία και την πρακτορολογία. Έλεγαν ότι η τότε ηγεσία του ΚΚΕ (π.χ. Σιάντος) ήταν πράκτορες των Άγγλων και γι'αυτό έδρασαν υπονομεύοντας τον ΕΛΑΣ, τόσο τον Οκτώβριο όσο και αργότερα στα δεκεμβριανά.
Τέτοιοι υπερβολικοί αναπόδεικτοι ισχυρισμοί αναμφίβολα στερούνται σοβαρότητας και ανήκουν στην σφαίρα της κομμουνιστικής αλληλοφαγωμάρας.
- Αυτή η "νομιμοφροσύνη" του ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ τις μέρες της Απελευθέρωσης χρησιμοποιείται σαν επιχείρημα από πολλούς αριστερούς που προσπαθούν να αποδείξουν ότι το ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΕΛΑΣ δεν επιθυμούσε την κατάληψη της εξουσίας.
Φυσικά αυτό είναι γελοίος ισχυρισμός. Μία τυπική "νομιμοφροσύνη" μερικών εβδομάδων δεν σβήνει ούτε τα αίσχη του κομματικού εμφυλίου που διέπραξαν οι κομμουνιστές, ούτε τις αποδεδειγμένες προθέσεις και προετοιμασίες του ΚΚΕ (βλ.εδώ) για την κατάληψη της Αθήνας, ούτε την γενικότερη αφερεγγυότητά τους όσον αφορά την μη-τήρηση των συμφωνιών που υπέγραφαν.
Άλλωστε, η συμφωνία της Καζέρτα παραβιάστηκε ρητώς απ΄τους κομμουνιστές στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης που κατελήφθη αυθαιρέτως απ΄τον ΕΛΑΣ μετά την αποχώρηση των Γερμανών [1].
- Οι Άγγλοι πίστευαν ότι ο ΕΛΑΣ δεν κινήθηκε επειδή πίστευε -λανθασμένα- ότι θα κατέφταναν σημαντικές βρετανικές δυνάμεις, και όχι μικρά τμήματα:
Ο Έντ Μάγερς, πρώτος αρχηγός της εν Ελλάδι βρετανικής στρατιωτικής αποστολής το 1943, έλεγε :
"Όλα δείχνουν ότι το ΕΑΜ πίστευε πως θα φέρναμε στην Ελλάδα τόσο ισχυρές δυνάμεις ώστε το πραξικόπημα θα ήταν αδύνατο. Το ΕΑΜ χρειάστηκε πρώτα να ανακαλύψει πρώτα τον περιορισμένο αριθμό των δυνάμεων αυτών και την αδυναμία των μέσων που διαθέταμε για να σκεφτεί ότι θα του δινόταν μια τρίτη ευκαιρία για την κατάληψη της εξουσίας" [2]
Το ίδιο ισχυριζόταν και ο Νίκολας Χάμμοντ, διάδοχος του Κρις Γουντχάουζ στην ηγεσία της συμμαχικής στρατιωτικής αποστολής το διάστημα Μάιος-Αύγουστος 1944:
"Είχα διαβεβαιώσει τον στρατηγό Σκόμπυ στην Ιταλία ότι η απόβαση [των Βρετανών] δεν θα εμποδιζόταν [απ΄τον ΕΛΑΣ] κατά την δική μου εκτίμηση λόγω του ενδιαφέροντος του Σιάντου για το γόητρο της κινήσεως, ενώ στην ουσία πίστευε ότι οι συμμαχικές δυνάμεις θα ήταν μεγάλες και θα χρειαζόταν πολύς χρόνος μεταφοράς των βαρέων όπλων του ΕΛΑΣ απ΄τα βουνά με τα κάρα που τα έσερναν μουλάρια. [3]
Ο Χάμμοντ ισχυριζόταν επίσης ότι αυτός κατάφερε και έπεισε τον Σιάντο για το συγκεκριμένο θέμα:
"Έκανα ότι μπορούσα για να τους κάνω να πιστέψουν ότι σημαντικές συμμαχικές δυνάμεις θα έφταναν στην Ελλάδα από την Ιταλία. Η μέθοδος μου ήταν να τους λέω την αλήθεια όπως την είχα καταλάβει δηλαδή ότι μόνο μία μικρή δύναμη θα μπορούσε να έρθει. Ο Σιάντος και οι φίλοι του πίστευαν ότι τους έλεγα ψέματα επειδή δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι έλεγα την αλήθεια". [4]
Αυτή η θέση των Άγγλων αξιωματούχων έχει μία λογική βάση και δείχνει να εξηγεί ικανοποιητικά την "νομιμοφροσύνη" (ή αδράνεια) του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ τις κρίσιμες μέρες της Απελευθέρωσης.
- Υπάρχει βέβαια και η παράμετρος των εθνικών οργανώσεων των Αθηνών που λίγες μέρες πριν την Απελευθέρωση είχαν ενισχυθεί με οπλισμό απ΄το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, όπως είχαμε δει εδώ. Ιστοριογράφοι τους ισχυρίζονταν ότι διέδωσαν την φήμη πως πήραν πολύ περισσότερα όπλα απ'όσα είχαν πάρει στ'αλήθεια, και αυτό συγκράτησε προσωρινά τους κομμουνιστές. [5]
Ίσως αυτός ο ισχυρισμός των αθηναίων αντιστασιακών να έχει κάποια δόση αλήθειας, αν και πιθανότατα όχι στην έκταση που οι ίδιοι προβάλλουν.
ΠΗΓΗ
[1] "Απομνημονεύματα" του Μάρκου Βαφειάδη, τόμος Β', σελ.217-221
[2] "Η ελληνική περιπλοκή" του Έντ Μάγερς, σελ.268
[3] "Δυτική Μακεδονία, Αντίσταση και Συμμαχική Στρατιωτική αποστολή 1943-1944" του Νίκολας Χάμμοντ, σελ.301
[4] "Με τους αντάρτες 1943-1944" του Νίκολας Χάμμοντ, σελ.183
[5] "Το χρονικό της σκλαβιάς" του Χρήστου Ζαλοκώστα, σελ. 335
"Το χρονικό της εθνικής αντιστάσεως Πελοποννήσου 1941-1945" του Ιωάννη Κοσιώρη, σελ.297
Ας δούμε τώρα και την άποψη στελεχών του ΚΚΕ όσον αφορά την μη-κατάληψη της Αθήνας αμέσως μετά την Απελευθέρωση.
Ο Γιάννης Ιωαννίδης, οργανωτικός γραμματέας του ΚΚΕ, έγραφε:
"Δεν μπήκε ζήτημα να καταγγείλουμε την συμφωνία της Καζέρτα. Καταγγείλαμε το ένα (σ.σ: εννοεί την συμφωνία του Λιβάνου), τους ξαναστείλαμε (σ.σ: τελικώς την αποδέχτηκαν και πήραν υπουργεία στην κυβέρνηση Παπανδρέου), να καταγγείλουμε τώρα και το άλλο; Δεν θα 'ταν πια σοβαρό. Παίζεις δηλαδή; Τότε θα ήταν χειρότερα ακόμα. Τουλάχιστον τώρα τους αποκοίμιζες και λιγάκι, ότι δεν θα αντιμετωπίσουν αμέσως πολεμική ενέργεια του ΕΛΑΣ εναντίον τους. Αυτό μας έδινε και καιρό να οργανωθούμε καλύτερα να κάνουμε τον εθνικό στρατό, να κάνουμε καλύτερα την δουλειά μας." [1]
"Στην συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου (σ.σ: παραμονές της αποχώρησης των Γερμανών απ΄την Αθήνα) συζητήσαμε πρώτα πρώτα το τι θα κάναμε τώρα. Είπαμε ότι θα πάμε στις συνοικίες και θα οργανώσουμε καλά τον ΕΛΑΣ της Αθήνας, να μπάσουμε μέσα και άλλα όπλα για να τον εξοπλίσουμε καλύτερα" [2]
"Ο προσανατολισμός δυνάμεων προς την Αθήνα έγινε με διαταγή και του Γ.Σ του ΕΛΑΣ και η προσπάθεια να μπάσουμε μέσα όπλα ή να αγοράσουμε κτλ έγινε. Ο τρόπος που έπρεπε να ενεργήσουμε για να αγκαλιάσουμε όλη την Αθήνα και να την έχουμε στα χέρια μας ακολουθήθηκε και το πετύχαμε και αυτό." [3]
Επίσης ο Ανδρέας Τζήμας, μέλος του Π.Γ του ΚΚΕ που διετέλεσε και μέλος της ηγετικής τριανδρίας του ΕΛΑΣ και κατόπιν σύνδεσμος του ΕΛΑΣ στον Τίτο, έγραφε σε έκθεσή του σχετικά με το θέμα:
"Από την άλλη, με τις δικές μας αναγκαστικές παραχωρήσεις δεν δώσαμε την μάχη με τους Άγγλους πρόωρα, πράγμα που μας εξασφάλισε από πολλούς πολιτικούς κινδύνους" [4]
Φαίνεται λοιπόν απ΄τους ισχυρισμούς κορυφαίων κομμουνιστών ότι υπήρχαν δύο πολύ σημαντικοί λόγοι που δεν επιχείρησαν την κατάληψη της Αθήνας τον Οκτώβριο του 1944:
- Αν το έκαναν, θα ισοδυναμούσε με ευθεία καταγγελία της συμφωνίας της Καζέρτα που είχαν συνυπογράψει μερικές μέρες πριν. Κάτι τέτοιο θα τους γελοιοποιούσε πολιτικά, ειδικά μετά τα ήξεις-αφήξεις όσον αφορά την στάση τους απέναντι στην συμφωνία του Λιβάνου και θα είχε δυσμενείς πολιτικές συνέπειες τόσο στο εσωτερικό όσο -κυρίως- στο εξωτερικό.
- Σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, πίστευαν πως δεν είχαν την επιχειρησιακή δυνατότητα για κάτι τέτοιο, αμέσως μετά την Απελευθέρωση. Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας δεν ήταν έτοιμος για μία τέτοια επιχείρηση αφού υστερούσε σε οπλισμό. Αυτό το τελευταίο κολλάει και με τους ισχυρισμούς των Βρετανών που είδαμε στο πρώτο μέρος του άρθρου. Σύμφωνα με αυτούς, οι κομμουνιστές περίμεναν -λανθασμένα- άφιξη ισχυρών βρετανικών μονάδων τον Οκτώβριο του 1944, με τις οποίες δεν επιθυμούσαν φυσικά να συγκρουστούν, ιδιαίτερα απ΄την στιγμή που ο ΕΛΑΣ της Αθήνας ήταν αδύναμος. Από την στιγμή που κατάλαβαν ότι οι βρετανικές δυνάμεις ήταν μικρές, ξεκίνησαν την προετοιμασία για την σύγκρουση προσπαθώντας παράλληλα να επιδείξουν ένα νομοταγές προσωπείο προκειμένου να ξεγελάσουν τους Άγγλους.
Πέραν αυτών υπήρχε τότε και ο σοβιετικός παράγοντας.
Τις μέρες της Απελευθέρωσης, ο Τσώρτσιλ βρισκόταν στην Μόσχα για συνομιλίες με τον Στάλιν σχετικά με τις ζώνες επιρροής στα Βαλκάνια. Αυτό προφανώς το γνώριζε ο συνταγματάρχης Ποπώφ που ήταν τότε στην Ελλάδα ως εκπρόσωπος της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής που έδρευε στην Γιουγκοσλαβία.
Είχαμε δει εδώ ότι εκείνες τις μέρες του Οκτωβρίου του '44 ο Ποπώφ βρισκόταν μαζί με την ηγεσία του ΚΚΕ και του ΕΛΑΣ λίγο έξω απ΄την Άμφισσα όπου έβλεπαν μαζί τους Γερμανούς να αποχωρούν ανενόχλητοι.
Ο αριστερός συγγραφέας Ντομινίκ Εντ αναφέρει ότι:
" Ένας αγγελιοφόρος φτάνει αναψοκοκκινισμένος:
- Η Αθήνα είναι ελεύθερη!
Σε άλλες περιστάσεις το νέο θα προκαλούσε έκρηξη χαράς. Τώρα γύρω στο τραπέζι όλα τα πρόσωπα είναι απολιθωμένα." [5]
και παρακάτω:
"-Τότε λοιπόν μπορούμε να μπούμε στην Αθήνα
- Δεν θα μπείτε στην Αθήνα, απαντά ο Σιάντος. Μείνετε εδώ και περιμένετε τις διαταγές του Γενικού Επιτελείου.
Ούτε μια κίνηση δεν ζωντανεύει το πρόσωπο του Ποπώφ." [6]
Το λογικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι εκεί ο Ποπώφ συνέστησε στον Σιάντο να μην μπούν στην Αθήνα και να τηρήσουν την υπογραφείσα συμφωνία της Καζέρτα. Ο Σιάντος, σοβιετόδουλος όπως όλοι οι κομμουνιστές τότε, υπάκουσε και έτσι οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ του βουνού (κατα πολύ ισχυρότερος απ΄τον ΕΛΑΣ της Αθήνας) δεν μπήκαν στην Αθήνα.
Ο Ποπώφ προέβη σε αυτήν την κίνηση προκειμένου να μην τορπιλιστεί η διάσκεψη της Μόσχας μεταξύ Στάλιν-Τσώρτσιλ απ΄την οποία οι Σοβιετικοί προσδοκούσαν πολλά οφέλη, όπως και έγινε.
Είναι σίγουρο ότι αν ο ΕΛΑΣ του βουνού έμπαινε με το έτσι θέλω στην Αθήνα και την καταλάμβανε πραξικοπηματικά τότε αυτό θα εξόργιζε τον Τσώρτσιλ και θα έπληττε σοβαρά τις αγγλο-σοβιετικές σχέσεις και κατ'επέκταση όλη την αντι-γερμανική συμμαχία.
Ο Ποπώφ απαγορεύοντας ουσιαστικά στον ΕΛΑΣ να μπει στην Αθήνα, εξασφάλισε την ομαλή εξέλιξη της διάσκεψης της Μόσχας, ενεργώντας προφανέστατα κατ'εντολή του Στάλιν.
Όλοι οι παραπάνω λόγοι που εξετέθησαν στα δύο μέρη της ανάρτησης, εξηγούν ικανοποιητικά γιατί οι κομμουνιστές δεν επιχείρησαν την κατάληψη της Αθήνας τον Οκτώβριο του 1944.
Άποψη του γράφοντος είναι ότι αυτό που έπαιξε τον σπουδαιότερο ρόλο ήταν η στάση του Ποπώφ και κατ'επέκταση του Στάλιν. Αν οι Σοβιετικοί δεν ενδιαφέρονταν να διατηρήσουν ομαλές τις σχέσεις τους με τους Βρετανούς, και έδιναν το ελεύθερο στον ΕΛΑΣ να καταλάβει την Αθήνα τον Οκτώβριο, είναι παραπάνω από σίγουρο ότι οι κομμουνιστές θα το επιχειρούσαν.
Δεν δίστασαν άλλωστε να το επιχειρήσουν δύο μήνες αργότερα στα δεκεμβριανά. Τότε δεν διακυβευόταν η εξέλιξη καμμίας κρίσιμης διάσκεψης όπως τον Οκτώβριο, αλλά και πάλι οι Σοβιετικοί τήρησαν μία μάλλον ουδέτερη στάση...
[1] "Αναμνήσεις" του Γ.Ιωαννίδη, σελ.296
[2] στο ίδιο, σελ.305
[3] στο ίδιο, σελ.307
[4] "Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία" του Γρ.Φαράκου, τόμος β' σελ.269
[5] "Οι καπετάνιοι" του Ντομινίκ Εντ, σελ.224
[6] στο ίδιο, σελ.224 ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου