Σήμερα θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε την άγνωστη, μυστική κοινότητα των εξισλαμισθέντων Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη που σήμερα ζουν στην Τουρκία.- Ποιοι είναι οι περίφημοι «Θεσσαλονικείς» ή «Ντονμέδες» και γιατί αποτελούν την αγαπημένη εμμονή του τουρκικού αντισημιτισμού;
- Γιατί έχει αποδυθεί η χώρα σε ένα «κυνήγι μαγισσών»;
- Τι είναι αληθές και τι κακόηθες από όσα προσάπτονται στην κοινότητα, στην οποία ανήκουν οι Ραχσάν Έτσεβιτ, Κεμάλ Ντερβίς, οι εκλιπόντες Αμπντί Ιπεκτσί και Ισμαήλ Τζεμ, και μερικοί από τους σημαντικότερους επιχειρηματίες της χώρας;
- Ήταν ο Μουσταφά Κεμάλ Ντονμέ;
- Πώς αισθάνεται η νέα γενιά που έχει τις ρίζες της στην ομάδα;
Οι Εβραίοι εξακολουθούν να αποτελούν τους βαρβάρους – που τι θα κάναμε αν δεν υπήρχαν. Η εχθρότητα προς το γένος και τη θρησκεία των Εβραίων, ο αντισημιτισμός, βρίσκεται πίσω από τις περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας, που αν και κωμικές αποτελούν αντικείμενο ακράδαντης, ανόητης και απόλυτης πίστης για πολύ κόσμο. Ο αντισημιτισμός λοιπόν εξισούται με την απέχθεια και τον αταβιστικό φόβο των Εβραίων. Σε όλες τις χώρες, πλην μίας, τα κατεξοχήν θύματά του και ταυτόχρονα οι πρωταγωνιστές των θεωριών συνωμοσίας που παράγει είναι οι Εβραίοι. Την εξαίρεση αποτελεί η Τουρκία. Εδώ στο μάτι της εθνικής και συλλογικής φοβίας δε βρίσκονται πρώτοι «οι Εβραίοι», αλλά μία άλλη, άγνωστη και αφανής, κατηγορία προσώπων: οι «κρυπτο-Εβραίοι», γνωστοί ιστορικά ως «Σαμπεταϊστές» ή «Ντονμέδες». Πρόκειται για μία μυστική αίρεση του μεσσιανικού εβραϊσμού, τα μέλη της οποίας ζούσαν εξωτερικά ως Μουσουλμάνοι κυρίως στη Θεσσαλονίκη μέχρι την Ανταλλαγή των Πληθυσμών Ελλάδος – Τουρκίας. Η Θεσσαλονίκη αποτελούσε και την ιερή πόλη της αίρεσης. Με την Ανταλλαγή οι Ντονμέδες, που – τουλάχιστον τυπικά εμφανίζονταν ως Μουσουλμάνοι – αναγκάσθηκαν να μετοικήσουν στην Τουρκία. Έκτοτε, κύκλοι εθνικιστών και ισλαμιστών τους κατηγορούν για όλα όσα αντιλαμβάνονται ως δεινά που πλήττουν την Τουρκία.
Τα τελευταία χρόνια ο αντισημισμός μεσουρανεί στην Τουρκία, και μάλιστα προτού οι σχέσεις με το Ισραήλ πάρουν την κατιούσα και, από σχέσεις στρατηγικού εταίρου μετατραπούν σε σχέσεις ανοικτής ρήξης. Το Mein Kampf του Χίτλερ αποτέλεσε bestseller στην Τουρκία, ενώ δύο βιβλία μάλλον ύποπτων προθέσεων του (αριστερού, υποτίθεται) δημοσιογράφου Soner Yalçın πώλησαν ασύλληπτα για την Τουρκία νούμερα αντιτύπων. Το πρώτο, με τον τίτλο Efendi, Beyaz Türklerin Büyük Sırrı (Efendi, το Μέγα Μυστικό των Λευκών Τούρκων) ισχυρίζεται πως αποκαλύπτει τη μυστική εβραϊκή ταυτότητα της κοσμικής ελίτ που κυβερνά τη χώρα τον τελευταίο αιώνα. Το δεύτερο, Efendi II, υποτίθεται πως «ξεσκεπάζει» την εβραϊκή ταυτότητα επιφανών οικογενειών θρήσκων Μουσουλμάνων. Προστέθηκε το βιβλίο Tekelistan του Yalcın Küçük, που ασχολείται με την επιρροή των Ντονμέδων στην οικονομική ζωή της χώρας. Ογδόντα χρόνια μετά την άφιξη της περίεργης αυτής μυστικής κοινότητας στην Τουρκία, η χώρα έχει αποδυθεί σε ένα κυνήγι μαγισσών, με εθνικιστές, ισλαμιστές και «υπερπατριώτες» πάσας αποχρώσεων να προσπαθούν να βρουν ποιοοι ανάμεσα στους διάσημους της πολιτικής, της τέχνης και των επιχειρήσεων είναι Ντονμέ, ποια η δήθεν δράση και υποτιθέμενοι σκοποί τους.
Η κοινότητα των Ντονμέδων ζει ανέκαθεν μια ζωή κρυφή, όπως της επιβάλλουν οι δοξασίες της αποκρυφιστικής της θρησκείας. Από την εποχή όμως του ξεριζωμού από την πολυεθνική, πολυφωνική τότε ακόμη Θεσσαλονίκη και τη μετοικεσία σε μία Τουρκία κατειλημμένη από εθνικιστική υστερία, οι Ντονμέδες ζουν μες στο φόβο και την προσπάθεια άρνησης της ίδιας τους της ύπαρξης. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι Ντονμέδες που τόσο απασχολούν την τουρκική λαϊκή φαντασία; Είναι πράγματι κρυφοί Εβραίοι, είναι «προοδευτικοί Μουσουλμάνοι καλής κοινωνίας»; Πώς αυτοπροσδιορίζονται; Υφίσταται κάποια κοινότητα και ίχνη κοινοτικής ζωής, ή αποτελούν όλα αυτά μία ιστορία του παρελθόντος; Τα ερωτήματα απασχολούν πολλούς, αλλά η διαλεύκανσή τους μοιάζει περισσότερο με κατασκοπεία και αστυνομικό μυθιστόρημα παρά με έρευνα: ο φόβος και οι κανόνες μυστικότητας δυσκολεύουν πολύ κάθε σχετική έρευνα.
- Σαμπετάι Σεβή, ο «Μεσσίας της Σμύρνης»
Η Θεσσαλονίκη θεωρήθηκε πρόσφορο έδαφος για την εγκατάσταση των Εβραίων, πάντοτε με την ελπίδα της αναζωογόνησης του εμπορίου. Από το 1500 ως τις αρχές του 20ού αιώνα, η πόλη είχε σταθερά πλειοψηφία Εβραϊκή και Ισπανόφωνη. Την αποκάλεσαν «Μητέρα του Ισραήλ» και «Βαρκελώνη του Αιγαίου». Αναδείχθηκε στο σημαντικότερο κέντρο του Σεφαρδιτικού εβραϊσμού, την πιο ισπανόφωνη πόλη εκτός της Ιβηρίας και της Λατινικής Αμερικής, ενώ γέμισε συναγωγές και Ταλμουδικές σχολές και Εβραίους μυστικιστές της Καμπάλα.
Οι Εβραίοι της Ιβηρίας αποτελούσαν την πιο πολυάριθμη και πιο εκλεπτυσμένη ίσως ομάδα της Εβραϊκής διασποράς της εποχής της. Η μεσαωνική Ισπανία, τόσο η μουσουλμανική όσο και τα χριστιανικά της βασίλεια, αποτέλεσαν το κέντρο της καμπαλιστικής φιλοσοφίας και του εβραϊκού μεσσιανικού κινήματος. Το Έδικτο της Γρανάδας κάλεσε τους Σεφαρδίτες είτε να βαπτισθούν είτε να φύγουν από τις ισπανικές χώρες. Σύμφωνα με τη Σεφαρδιτική παράδοση, το ένα τρίτο των Σεφαρδιτών βαπτίσθηκε, το ένα τρίτο έφυγε στο Μαρόκο και τις Οθωμανικές χώρες και το ένα τρίτο μαρτύρησε για την πίστη του στα χέρια της Ιεράς Εξέτασης. Η έξοδος του 1492 προκάλεσε ένα βαθύ τραύμα για τον απανταχού Εβραϊσμό. Μεσσιανικές και μυστικιστικές αιρέσεις ξεφύτρωσαν απ’ άκρη σ’ άκρη του εβραϊκού κόσμου. Η καταστροφή, συμφορά του ξεριζωμού, οι συνεχείς διωγμοί και η οδύνη έκαναν πολλούς να πιστέψουν πως έφθανε η συντέλεια του κόσμου και ο Μεσσίας θα εμφανιζόταν «από στιγμή σε στιγμή». Ήταν η εποχή που στις θεολογικές σχολές των Εβραίων κυριαρχούσε η μελέτη των μυστικιστικών κειμένων της Καμπαλά.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον ευάλωτο σε μεσσιανικά κηρύγματα γεννήθηκε στη Σμύρνη, έτερη πόλη με σημαντική κοινότητα Σεφαρδιτών, ο Σαμπετάι Σεβή. Ο πατέρας του ήταν Εβραίος έμπορος υφασμάτων της Θεσσαλονίκης που μετοίκησε στη Σμύρνη. Η εικογένεια εικάζεται πως δεν ήταν Σεφαρδίτες, αλλά Ρωμανιώτες (ελληνοεβραίοι) με ρίζες στην Πάτρα. Ο Σεβή, προσωπικότητα χαρισματική, αναδείχθηκε Ραββίνος σε ηλικία δεκαεννέα μόλις ετών, και άρχισε να μελετά την Καμπάλα. Ο Σεβή υπέφερε από επιληπτικές κρίσεις και μάλλον ήταν μανιοκαταθλιπτικός.
Ο Σαμπετάι ξύπνησε μία ωραία πρωΐα το 1648 και ανακοίνωσε σε ένα στενό κύκλο μαθητών πως ναι, αυτός ήταν ο Μεσσίας. Οι ραββινικές αρχές της Σμύρνης, που προφανώς είδαν την εξουσία τους να κλονίζεται, τον αφόρισαν και ο Σεβή κατέφυγε στη «Μητέρα του Ισραήλ», τη γενέτειρα του πατέρα του, Θεσσαλονίκη. Έγινε δεκτός μετά βαΐων και κλάδων από την εκεί Εβραϊκή κοινότητα, και συνέχισε τα μεσσιανικά του κυρήγματα. Οι Ραββίνοι, σοκαρισμένοι από την αντισυμβατική συμπεριφορά του, τον εξεδίωξαν και από τη Θεσσαλονίκη, και αφού περιπλανήθηκε τις εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδος κατέληξε στην Πόλη. Μετά από μια σύντομη στάση εκεί συνέχισε τις περιπλανήσεις του, και ξεσήκωσε με τα κηρύγματά του τον Εβραϊκό κόσμο στο πόδι. Σκανδάλισε παντρευόμενος μια πρώην πόρνη, αλλά το πλήθος των Εβραίων που τον ακολούθησε μεγάλωνε μέρα με την ημέρα. Από το Άμστερνταμ ως τη Βαγδάτη, από τη Λισαβώνα ως την Υεμένη Εβραίοι πωλούσαν τα υπάρχοντά τους και ετοιμάζονταν να μεταναστεύουν στη Γη του Ισραήλ, πιστεύοντας ότι το 1666 θα εμφανιζόταν ο Μεσσίας και ότι αυτός ήταν ο Σαμπετάι Σεβή. Στις Οθωμανικές πόλεις του εμπορίου με σημαντικές εβραϊκές κοινότητες, όπως η Θεσσαλονίκη, η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη, η Προύσσα, το εβραϊκό εμπόριο νέκρωσε.
Θορυβημένες οι Οθωμανικές αρχές ζήτησαν από εκείνες της Σμύρνης να στείλουν το Σεβή στην Πόλη για να ανακριθεί για το χάος που προκαλούσε. Ο Σεβή, ύστερα από περιπλάνηση στις κρατικές φυλακές, εμφανίσθηκε ενώπιον του Σουλτάνου στην Αδριανούπολη. Τον είχαν κατηγορήσει πως ετοίμαζε στάση, και ονειρευόταν να αποχωρίσει την Παλαιστίνη από την Οθωμανική διοίκηση. Ο Σουλτάνος Μεχμέτ Δ του έδωσε την επιλογή είτε να ασπασθεί το Ισλάμ, είτε να προτιμήσει το θάνατο. Προς μεγάλη απογοήτευση χιλιάδων οπαδών του, ο Σεβή επέλεξε να γίνει Μουσουλμάνος, το 1666.
Οι περισσότεροι από τις χιλιάδες των οπαδών του τον αποκήρυξαν ως ψευδοπροφήτη. Πολλοί μάλιστα αυτοκτόνησαν απογοητευμένοι. Ωστόσο, περίπου 300 οικογένειες (1500-2000 άτομα) τον ακολούθησαν, ασπαζόμενα οικειοθελώς το Ισλάμ. Έγιναν γνωστοί ως «Ντονμέδες», δηλαδή «γυριστοί» (από το τουρκικό ρήμα dönmek, γυρίζω) γιατί το «γύρισαν» στο Ισλάμ. Οι ίδιοι ωστόσο αναφέρονται στους εαυτούς τους ως «Μααμίν», από την εβραϊκή λέξη «πιστοί».
- Marranos
Γύρω από τον εξισλαμισμό του Σεβή αναπτύχθηκε μία παράδοξη θελογία. Ο ίδιος ισχυρίσθηκε πως ο εξισλαμισμός του δεν είχε σχέση με τη σταύρωση του Ιησού. Επρόκειτο για μία «κάθοδο στο κακό», με απώτατο στόχο την καταστροφή του σκότους. Οι οπαδοί του μίλησαν για την «ιερότητα της αμαρτίας», και, όπως και ο Σεβή, τηρούσαν εξωερικά τους τύπους του Ισλάμ και κατ’ ιδίαν έθιμα Εβραϊκά. Δημιουργήθηκε έτσι στη Θεσσαλονίκη μία ολιγάριθμη αλλά περίεργη κοινότητα, κλειστή και μυστική, που διατήρησε ως την Ανταλλαγή τη συνείδηση της καταγωγής της και εν πολλοίς την ισπανοεβραϊκή γλώσσα (djudeo – espanyol). H κοινότητα χωρίσθηκε αργότερα σε τρεις διαφορετικές ομάδες – Γιακουμπή, Καρατάς και Καπαντζή – ως αποτέλεσμα παιγνίων εξουσίας. Οι τρεις ομάδες διατηρούσαν κάκιστες σχέσεις και δεν παντρεύονταν μεταξύ τους.
- Εβραϊκός Μυστικισμός υπό την μπέρτα του Ισλάμ, εσωστρέφεια και «περίεργα έθιμα»
Το βασικό χαρακτηριστικό της κοινότητας ήταν οι αποκρυφιστικές, καμπαλιστικές δοξασίες της και μία ολόκληρη κουλτούρα μυστικότητας. Για το λόγο αυτό, πολλοί αρέσκονται να παρομοιάζουν τους Ντονμέδες με τους Μασόνους. Ο Σαμπετάι διέταξε τους οπαδούς του να τηρούν από τα Μουσουλμανικά έθιμα «ό,τι βλέπει το μάτι» και να μην ξεχωρίζουν κατ’ όψιν από τους πιστούς του Ισλάμ. Κατ’ ιδίαν, όμως, οι Σαμπεταϊστές παρέκκλιναν από όλους τους κανόνες της νέας τους θρησκείας. Για παράδειγμα, φρόντιζαν πάντα να τερματίζουν τη νηστεία τους του Ραμαζανίου πέντε λεπτά πριν αναφωνήσει το τέλος της ο μουεζίνης, ακυρώνοντάς την.
Στο κοινωνικό επίπεδο, το βασικό χαρακτηριστικό των Ντονμέδων ήταν η ενδογαμία. Απαγορευόταν αυστηρότατα ο γάμος με μέλη εκτός της κοινότητας, και μάλιστα τα μέλη των τριών της κλάδων ούτε παντρεύονταν ούτε συνεταιρίζονταν μεταξύ τους. Οι Ντονμέδες ζούσαν τη μυστική ζωή τους υπό ασφυκτική πειθαρχία. Παρά τον αρτηριοσκληρωτικό αυτό συντηρητισμό, η κοινότητα των «κρυπτο-Εβραίων» ήταν ανοικτή στους νεωτερισμούς του 19ου αιώνα. Διακρίθηκε στο εμπόριο, πρωτοστάτησε στην ίδρυση σχολείων – των πρώτων μεταξύ των μη Χριστιανών της Αυτοκρατορίας – που παρείχαν σύγχρονη εκπαίδευση, αλλά και στο κίνημα του Οθωμανικού εκσυχρονισμού.
Η κοινότητα είχε, σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, ιδιάζουσες δοξασίες και «παράδοξα» έθιμα. Και οι τρεις κλάδοι της πίστευαν στη μετεμψύχωση. Εκείνο για το οποίο γίνεται ο περισσότερος λόγος είναι η φήμη πως κατά τη διάρκεια μιας εορτής, της «Εορτής του Αρνιού» (Kuzu Bayramı) διαπράττονταν από μία από τις τρεις ομάδες, τους Καρακάς, σεξουαλικά όργια. Σύμφωνα με τη μυθολογία, που έχουν θρέψει αμέτρητα κείμενα και η προφορική παράδοση, οι Σαμπεταϊστές δεν επιτρεπόταν να αγγίξουν αρνίσιο κρέας ως την πρώτη ημέρα μετά την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου). Τα ξημερώματα της 22ας Μαρτίου, της πρώτης μέρας του χρόνου, στηνόταν ένα μεγαλόπρεπο δείπνο μεταξύ των ενηλίκων, με αρνίσιο κρέας. Μετά το φαγητό και τη διασκέδαση, έσβηναν, λέει η φήμη, τα κεριά, και στο σκοτάδι τα ζευγάρια αντάλασσαν ερωτικούς συντρόφους. Τα παιδιά που γεννιούνταν από εκείνη την ένωση τα θεωρούσαν ιερά.
«Όλοι οι Ντονμέδες έχουμε ακούσει αυτές τις φήμες, αλλά κανείς μας δεν ξέρει αν αποτελούν αλήθεια η μυθοπλασία. Αναφέρονται πάντως σε ένα απότερο παρελθόν» εξηγεί η Ν.Σ. Η στάση των Εβραίων και των Μουσουλμάνων μυστικιστών έναντι του σεξ ήταν πολύ ανοικτή και κατέρριπτε κοινωνικά ταμπού. Το γεγονός αυτό κάνει τις ιστορίες σχετικά με το Kuzu Bayramı να μη μοιάζουν απλές τερατολογίες. Ωσόσο, επιβάλλεται να συνυπολογίσει κανείς πως Μουσουλμάνοι και Εβραίοι συνήθιζαν να εκτοξεύουν κατηγορίες περί σεξουαλικής ασυδοσίας προς τις «αιρετικές» ομάδες που ήθελαν να απαξιώσουν ενώπιον της κοινής γνώμης ή που τις έβλεπαν ανταγωνιστικά. Σε κάθε περίπτωση, οι φήμες αυτές έχουν, σε μία κοινωνία όπως η τουρκική που διατηρεί πολύ προβληματική σχέση με τη σεξουαλικότητα, επισκιάσει κάθε άλλη πτυχή της έρευνας για τις παραδόσεις και το πολιτιστικό corpus της κοινότητας. Αποτελούν δε άλλη μία αιτία που τροφοδοτεί την απέχθεια των θρησκόλητπων και της δεξιάς προς τους Σαμπεταϊστές.
- Γενί Τζαμί
- Πρωτοστάτες στο Κίνημα των Νεοτούρκων: το μίσος των Ισλαμιστών
- Βίλα Αχμέτ Καπαντζή
Πολλοί από τους ηγέτες του Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος (İttihad ve Terakkî Cemiyeti) ήταν Ντονμέδες. Είναι αδύνατο να προσδιορίσουμε ποιοι και πόσοι ακριβώς. Ακανθώδες ερώτημα για πολλούς Τούρκους, ερώτημα όχι ανοικτό στη δημόσια συζήτηση, είναι το αν ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ, ο ιδρυτής της κοσμικής Τουρκικής Δημοκρατίας, ήταν Ντονμέ. Η τουρκική συνείδηση έχει ταυτίσει όλες τις φωνές εκσυγχρονισμού, που ξεπήδησαν από την Οθωμανική Θεσσαλονίκη, με τους Σαμπαταϊστές. Στο λόγο του Nutuk, ο Κεμάλ αναφέρει πως υπήρξε σπίτι του υπήρξε έντονη διαφωνία σχετικά με την εκπαίδευση που θα του δινόταν. Η μητέρα του επιθυμούσε να σταλεί στο ιεροδιδασκαλείο, ενώ ο πατέρας του, κρατικός υπάλληλος, επιθυμούσε να λάβει σύγχρονη εκπαίδευση στο πρότυπο σχολείο που είχε ιδρύσει ο Ντονμέ Σεμσί Εφέντης. Ο Μουσταφά Κεμάλ κατέληξε στο τελευταίο. Αυτό δεν αποτελεί επ ουδενί απόδειξη πως ο πατέρας του εθνάρχη ήταν Ντονμέ. Πιθανότερη φέρεται η Αλβανική καταγωγή. Ωστόσο, οι Ισλαμιστές στην Τουρκία, που επιθυμούν να στηλιτεύσουν το όλο κίνημα του κεμαλικού εκσυγχρονισμού, προσάπτουν στον Κεμάλ πως ήταν «κρυπτο-Εβραίος».
- Μουσταφά Κεμάλ, ιδρυτής της κοσμικής Τουρκικής Δημοκρατίας
- «Ξένοι», υποκριτές και συνομώτες
Ο φασιστικών αντιλήψεων εθνικιστής Ριζά Νουρ, που αποτέλεσε μέρος της τουρκικής αντιπροσωπείας στη Συνθήκη της Λωζάννης, περιέγραψε στα απομνημονεύματά του τα συναισθήματά του για τους Ντονμέ. «Η καταστροφή είναι ότι εμφανίζονται σαν Τούρκοι. Είναι χειρότεροι από τους Έλληνες και τους Αρμενίους, γιατί είναι κρυφοί. Αυτό το ξένο στοιχείο, αυτό το παράσιτο, κρύβεται μέσα στο αίμα μας. Βάφουν τα πρόσωπά τους και τα μάτια τους με το αίμα μας για να μας μοιάσουν». Οι απόψεις αυτές αποτυπώνουν επακριβώς τις απόψεις των εθνικιστών και των θρήσκων μέχρι σήμερα. Για τους εθνικιστές, πρόσθετος λόγος μίσους είναι το γεγονός ότι πολλοί Σαμπεταϊστές δημοσιογράφοι και πολιτικοί υιοθέτησαν σοσιαλιστικές αντιλήψεις. Οι ακροδεξιοί τονίζουν πως ο Μαρξ ήταν εβραϊκής καταγωγής, και προπαγανδίζουν πως ο κομμουνισμός και ο σοσιαλισμός, αλλά και κάθε άλλη ιδέα «που εχθρεύεται το Ισλάμ», είναι αποκύημα των Εβραίων – φανερών ή κρυφών.
Από τα πρώτα χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας, στη δημιουργία της οποίας τόσο βοήθησαν, οι Ντονμέδες βρίσκονται σε συνεχή διωγμό. Από τη Θεσσαλονίκη και τις πόλεις της Μακεδονίας όπου ζούσαν μετοίκησαν κυρίως στην Πόλη και τη Σμύρνη, αλλά και σε πλήθος άλλες τουρκικές πόλεις. Ο Ατατούρκ επέμεινε να εγκατασταθούν σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη και η Προύσσα, για να τονωθεί το εκεί εμπόριο. Ο Ινονού, πάλι, που διαπνεόταν από έναν εθνικισμό φασιστικών αποχρώσεων, είχε επιχειρήσει να τους διασπείρει σε όλη την επικράτεια, ώστε να αφομοιωθούν στη μουσουλμανική πλειοψηφία. «Ο ξεριζωμός έκανε τους Μα’αμίν να χάσουν την κοινοτική τους οργάνωση, τη συνοχή και τον ιστό τους. Εξανάγκασε πολλούς να εξοιμοιωθούν στο τουρκικό – μουσουλμανικό περιβάλλον» μου εξηγεί ο Μ.Σ, μέλος της κοινότητας, που διατηρεί σημαντική θέση εντός της ιεραρχίας του κλάδου των Καρακάς.
- Σμύρνη
Ντονμέδες και Εβραίοι δεν είχαν ποτέ καλές σχέσεις. «Οι Μααμίν αποτελούμε ξεχωριστή θρησκευτική ομάδα, χωρισμένη στα τρία παρακλάδια της. Δεν είμαστε Εβραίοι, ούτε κρυπτο-Εβραίοι, και δε θέλουμε να θεωρούμαστε τέτοιοι» εξηγεί ο Μ.Σ. «Οι Σαμπεταϊστές θα μπορούσαν να επιστρέψουν στον εβραϊσμό αν ήθελαν, μετά την κατάργηση της Σαρία. Μόνο ένας όμως το έκανε, από την ανακήρυξη της Δημοκρατίας. Και να θέλαμε όμως να γυρίσουμε στον Εβραϊσμό, δε θα μας δέχονταν οι Ραββίνοι».
Τόσο οι Εβραίοι όσο και οι Σαμπεταϊστές αφοσιώθηκαν με πάθος στην εξυπηρέτηση του τουρκικού εθνικιστικού ιδεώδους, σε μία προσπάθεια να γίνουν αποδεκτοί. Η συνταγή, ωστόσο, δεν πέτυχε. Η τραγικότερη απόδειξη της αποτυχίας ήταν ο Φόρος Περιουσίας, που επιβλήθηκε το 1942. Ο υπολογισμός υπέρογκων ποσών δεν έπληξε μόνο τους Έλληνες, Αρμενίους και Εβραίους, αλλά και τους Ντονμέδες. Από το γεγονός ότι το κράτος γνώριζε τα μέλη της αίρεσης πολλοί συνάγουν το συμπέρασμα πως οι μυστικές υπηρεσίες τηρούσαν λίστες με τα ονόματα των μελών της αίρεσης. «Αν και η κοινωνία δεν γνωρίζει τους περισσότερους από εμάς, οι υπηρεσίες ασφαλείας μας έχουν καταγεγραμμένους, όπως και τους Αλεβίτες, τη φιλελεύθερη αυτή Ισλαμική αίρεση. Ξέρουν ποιοι είμαστε» λέει ο Μ.Σ.
Η κοινότητα επεβίωσε του Φόρου Περιουσίας, και πολλά μέλη της διακρίθηκαν σε κάθε τομέα της δημόσιας ζωής. Πολιτικές μορφές όπως η Ραχσάν Έτζεβιτ, ο Ισμαήλ Τζεμ [Ιπεκτσί], ο Κεμάλ Ντερβίς, ηθοποιοί, τραγουδιστές, συγγραφείς, στρατιωτικοί, διπλωμάτες, επιχειρηματίες όπως οι Cem Boyner και Dinç Bilgin προέρχονται από την κοινότητα αυτή των «Θεσσαλονικέων». Κάποιοι υπολογίζουν τα μέλη της σε 25 – 50 000 άτομα, αλλά οι διαφωνίες είναι πολύ έντονες σήμερα σχετικά με το εάν υφίσταται όντως κοινότητα και κοινοτική και θρησκευτική ζωή. Και ο ισχυρισμός ότι δήθεν ελέγχουν τη χώρα μοιάζει κωμικός, καθώς υπήρξαν πολλοί περισσότεροι οι Αλεβίτες και οι ελευθεροτέκτονες (όπως ο Ντεμιρέλ) που ανέλαβαν τα ηνία του κράτους.
- «Τα πάντα ανήκουν στο παρελθόν, θρησκεία μας είναι η εκκοσμίκευση»
Είναι όμως άπειρες οι οικογένειες που απέκρυψαν την καταγωγή αυτή από τα παιδιά τους. «Δυστυχώς μας μισούν όλοι, θρήσκοι, φασίστες, αριστεροί, για διαφορετικούς ο καθένας λόγους. Το να βγεις και να δηλώσεις την ταυτότητά σου δε θα σου έφερνε τίποτε καλό. Κάθε μήνα σχεδόν βγαίνει ένα νέο βιβλίο με δυσφημιστικό για μας περιεχόμενο. Εκθέτουν τα ονόματά μας. Μας εμπλέκουν σε κάθε είδος συνομωσίες». Ήδη από την εγκατάστασή τους στην Τουρκία, πολλοί γονείς θέλησαν να θάψουν την καταγωγή αυτή και όλες τις παραδόσεις και τα έθιμα της Σαμπεταϊκής θρησκείας, ώστε τα παιδιά τους να ενσωματωθούν στον εθνικό κορμό.
Ο G.O από τη Σμύρνη επιβεβαιώνει τα όσα λέει ο Barry Kapancı. «Ανακάλυψα μόνος μου στα δεκαπέντε μου ότι είχαμε αυτή την καταγωγή. Διασταύρωσα τις ιστορίες της γιαγιάς μου με ονόματα συγγενών μας, που όσοι μας κυνηγούν τους κατονομάζουν ως Σαμπεταϊστές. Και έτσι κατάλαβα» εξηγεί ο G.O. «Ο πατέρας μου είναι verde, μόνο η μητέρα μου είναι Μααμίν» εξηγεί, χρισιμοποιώντας για τον πατέρα του την ισπανική λέξη για το χρώμα πράσινο. Οι «Θεσσαλονικείς» τη χρησιμοποιούν για να δηλώσουν τους Τούρκους, καθώς το πράσινο είναι το χρώμα του Ισλάμ.
«Δεν κατάγονται όλοι οι Μααμίν από τη Θεσσαλονίκη. Ούτε ήταν όλοι μεγαλοαστοί. Η δική μου οικογένεια δεν έχει σχέση με εκείνη του Barry. Ήταν χωριάτες, και κατάγονταν από ένα χωριό κοντά στην Καβάλα. Το όνομα της γιαγιάς μου συγκαταλέγεται στον κλάδο των Καρακάς, όπως με πληροφόρησαν» λέει. «Μισώ τη γιαγιά μου. Πώς μπορεί να μας το έκρυψε; Αυτή δεν είναι μόνο δική της προσωπική ιστορία, αλλά ιστορία όλων μας. Είναι μια γριά εγωίστρια». Παραπονιέται πως είναι πάρα πολύ δύσκολο να ερευνήσεις την κοινότητα και να μάθεις για το πολιτιστικό της απόθεμα από παραδόσεις, ακόμη και αν έχεις καταγωγή Ντονμέ. «Όλοι είναι τρομοκρατημένοι, καθώς όσοι συνήθως ενδιαφέρονται για το παρελθόν μας είναι είτε για να μας στιγματίσουν, είτε από κάποιο νοσηρό ενδιαφέρον για τα όργια της Γιορτής του Αρνού. Το να πλησιάζεις και να ρωτάς τους Ντονμέ είναι σα να χώνεις ένα ραβδί μέσα σε μία τεράστια σφηγκοφωλιά. Πανικοβάλλονται, σε εχθρεύονται, σε απειλούν».
Ο G.O. έπαθε αρχικά σοκ όταν έμαθε τα της καταγωγής του, ενώ η μητέρα του έπαθε ακόμη μεγαλύτερο σοκ. Τον ικέτευσε να μην αποκαλύψει τίποτε στον κοινωνικό τους περίγυρο. Η γιαγιά του ακόμη αρνείται όσα της λέει, υπεκφεύγει και δεν επιβεβαιώνει τίποτε. «Αρνείται να απαντήσει σε ερωτήσεις, κάνει πως δεν καταλαβαίνει τι τη ρωτώ». Εκείνος λέει πως δεν τον απασχολεί. Δε φοβάται τους θρήσκους και τους φασίστες, ενώ θέλει να ζήσει μόνιμα στην Ιταλία.
Οι δύο νέοι αντιπροσωπεύουν δύο εντελώς διαφορετικές στάσεις έναντι στην ιδιαίτερη αυτή τους καταγωγή. Ο G.O ετοιμάζεται να αλλάξει θρησκεία, προσχωρώντας στον Εβραϊσμό. Έχει μάλιστα χτυπήσει στο μπράτσο ένα μεγάλο τατουάζ με τα εβραϊκά γράμματα עמת. Σχηματίζουν τη λέξη «emet», αλήθεια, στην εβραϊκή. Πρόκειται για καμπαλιστικό σύμβολο. «Αισθανόμουν μία έλξη για τον εβραϊσμό και πριν ακόμη μάθω για την καταγωγή μου. Τώρα στη Ρώμη ετοιμάζομαι να περάσω κατήχηση και μαθαίνω εβραϊκά. Στην ίδια την Τουρκία δε μου επιτρέπουν να αλλάξω. Η Αρχιραββινεία εδώ μεριμνά ιδιαίτερα να μη σχετίζεται με τους Μααμίν, για να μη τη συνδέει η κοινή γνώμη με όσες θεωρίες συνομωσίας μας καταλογίζουν.» Σε ολόκληρη την τουρκική ιστορία μόνο μία φορά επετράπη σε Μουσουλμάνο (Ντονμέ) να αλλαξοπιστήσει και να ασπασθεί τον Εβραϊσμό από τις εδώ ραββινικές αρχές. Πρόκειται για το συγγραφέα και ερευνητή Ιλγκάζ Ζορλού. «Αλλά ήδη πήγα στην αστυνομία και ζήτησα να αντικατασταθεί η λέξη Ισλάμ στην ταυτότητά μου με Εβραίος. Σήμερα μπορείς πια να δηλώσεις ό,τι θρησκεία επιθυμείς, και δε σε ρωτούν. Έκανα μία αίτηση και μου άλλαξαν αμέσως την καταχώρηση. Δεν αισθάνομαι Τούρκος και δεν επιθυμώ να με συγχέουν με αυτό το γκρουπ. Οι συγγενείς μου, πάλι, δεν αισθάνονται καθόλου Εβραίοι. Αισθάνονται Τούρκοι 100%, αλλά Τούρκοι χωρίς θρησκεία».
Ο Barry πάλι τονίζει πως δεν αισθάνεται καθόλου μειονότητα. «Δεν είμαι μειονότητα εθνικά, ίσως μόνο πολιτικά, καθώς για μένα και την οικογένειά μου οι αρχές του κοσμικού κράτους και ο απόλυτος περιορισμός της θρησκείας στην ιδιωτική ζωή έχουν μέγιστη σημασία» λέει. «Εβραίοι ήταν οι απώτεροι πρόγονοί μας. Εμείς δεν είμαστε Εβραίοι. Δεν είμαστε ούτε Μουσουλμάνοι. Είμαστε ίσως η πρώτη ομάδα παγκοσμίως που αποδέχθηκε ως θρησκεία της την ίδια την εκκοσμίκευση.» Για τον απόγονο των Kapancı, η περίπτωση του G.O. είναι μοναδική, κάτι που παραδέχεται και ο ίδιος ο φίλος του. «Από το 1880 και μετά, οι νέοι των Μααμίν εγκατέλειψαν σε μεγάλο βαθμό τη θρησκεία. Μόνο κάποιες ομάδες των Καρακάς, όπως ο Μ.Σ, τηρούν ακόμη κάποια έθιμα, γνωρίζουν κάποιες προσευχές. Οι περισσότερες οικογένειες θέλησαν να κάνουν τα παιδιά τους άθρησκους, μορφωμένους Τούρκους αστούς. Ακόμη και μετά την εγκατάλειψη των δοξασιών μας, οι οικογένειες διατήρησαν κάποια έθιμα, κάποιες φράσεις της djudeo – espanyol, ενώ έφτιαχναν σεφαρδίτικα φαγητά. Και αυτά όμως έχουν όλα χαθεί. Ακόμη και η απαγόρευση του γάμου εκτός της συγκεκριμένης ομάδας Μααμίν εξέλιπε πριν δύο γενιές. Η κοινότητα δεν υπάρχει πλέον ως κοινότητα. Επιβιώνουν μόνο κάποιες μνήμες, κάποια συνείδηση καταγωγής, ανάμεσα σε νέους που βλέπουν με νοσταλγία και ρομαντισμό την ιδιαιτερότητα αυτή της οικογενειακής τους ιστορίας».
Ο Barry προβλέπει πως σε σαράντα χρόνια το πολύ δε θα υπάρχει στην Τουρκία ούτε ένας Σαμπεταϊστής που να γνωρίζει τα έθιμα, τις προσευχές, τις δοξασίες της ομάδας. «Κανείς νέος εξάλλου δεν ενδιαφέρεται για την παλιά θρησκεία. Αυτό που μας ενώνει είναι η αντίθεσή μας στους Ισλαμιστές». Και τελικά; Ήταν ο Κεμάλ Ντονμέ; «Δεν το ξέρω. Δεν υπάρχει κανένα τέτοιο στοιχείο. Αλλά και να ήξερα κάτι σχετικά, δε θα το έλεγα. Θα επιβεβαίωνε όλες τις θεωρίες των ισλαμιστών, για έναν κρυπτο-Εβραίο που διέλυσε το Χαλιφάτο και ίδρυσε ένα κοσμικό κράτος. Αυτό το κοσμικό κράτος δεν είναι για Εβραίους. Είναι για τους Τούρκους, για όλους μας». ΠΗΓΗ:www.newstime.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου