Τα Γκουλάγκ υπήρξαν στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας
Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης
Ο όρος Γκουλάγκ είναι ακρωνύμιο των λέξεων Glavnoye Upravleniye ispravityelno-trudovykh Lagerey που σημαίνουν το σύστημα διαχείρισης και εποπτείας των στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας. Ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1930 και έληξε τυπικά τον Ιανουάριο του 1960. Είχαν κάνει την εμφάνισή τους επί Λένιν το 1918 ως στρατόπεδα καταστολής και τιμωρίας των αντεπαναστατών μέσω της καταναγκαστικής εργασίας. Ουσιαστικά αντικατέστησαν τα «κάτοργκα» (από την ελληνική λέξη «κάτεργα») της περιόδου του τσάρου, τα οποία βρίσκονταν σε απομακρυσμένα στρατόπεδα στις αχανείς εκτάσεις της Σιβηρίας και στα οποία οδηγούνταν οι φυλακισμένοι του τσάρου.
Ο Στάλιν εκτίμησε την αποτελεσματικότητα των Γκουλάγκ και μέσα στα πλαίσια της ταχείας εκβιομηχάνισης της χώρας και του πενταετούς προγράμματος ανασυγκρότησης χρειαζόταν μεγάλο απόθεμα από ανθρώπινο δυναμικό και πρώτες ύλες. Τοποθέτησε υπεύθυνο τον περιβόητο Λαβρέντι Μπέρια. Με την κολεκτιβοποίηση της γης χιλιάδες αγρότες, που αντιδρούσαν σε αυτό, αποτέλεσαν τα πρώτα «τάγματα εργασίας» για την εξόρυξη των πρώτων υλών στα ορυχεία του μακρινού βορρά. Τέτοια περιοχή ήταν η Κολίμα στη Σιβηρία, μια περιοχή πλούσια σε αποθέματα χρυσού, ασημιού, χαλκού, πετρελαίου, ξυλείας και άνθρακα. Η θερμοκρασία τον χειμώνα έφτανε στους -50 βαθμούς Κελσίου. Η Κολίμα λέγεται ότι ήταν ο τάφος για πάνω από 1 εκατομμύριο ανθρώπους. Έχασαν τη ζωή τους είτε κατά τη μεταφορά τους εκεί είτε από τις κακουχίες και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης.
Ο Στάλιν υπήρξε αυτός που εφάρμοσε τα Γκουλάγκ
Πρέπει σε αυτό το σημείο να τονίσουμε ότι η δημιουργία αυτών των στρατοπέδων δεν είχε στόχο τον θάνατο των κρατούμενων, αλλά την απόλυτη εκμετάλλευσή τους ως εργαλείων παραγωγής πλούτου. Όμως η φυσική τους εξόντωση επιτυγχάνονταν εύκολα. Κι αυτό γιατί υπήρχε έλλειψη τροφής (χυλός από νερό και αλεύρι ήταν το φαγητό τους), εκτίθονταν σε ακραίες κλιματικές συνθήκες, σε ασθένειες, σε βία και καταπίεση από τους φρουρούς, χωρίς φυσικά ωράριο εργασίας. Υπολογίζεται ότι από τα 18.000.000 αντρών, γυναικών και παιδιών που πέρασαν από αυτά τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας πάνω από 4.000.000 έχασαν τη ζωή τους.
Ποιοι όμως συλλαμβάνονταν και πήγαιναν για τιμωρία σε αυτά τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας; Ήταν αντιφρονούντες του καθεστώτος διανοούμενοι, επιστήμονες, έμποροι. Ήταν χωρικοί-αγρότες που αντιστέκονταν στη βίαιη κολεκτιβοποίηση της περιουσίας τους. Πολίτες που συλλαμβάνονταν για μικροκλοπές βασικών ειδών πρώτης ανάγκης, όπως σιτάρι και πατάτες, την περίοδο του «μεγάλου λιμού» (1932-1933). Ακόμη και η ολιγοήμερη απουσία από την εργασία, ένα αθώο αστείο ή και η έλλειψη σεβασμού προς τους εκπροσώπους του σταλινισμού εκλαμβάνονταν ως αντεπαναστατική δράση και τιμωρούνταν μέχρι και με 25 χρόνια στα Γκουλάγκ. Υπήρχαν και αθώα θύματα που έπεσαν στα δίχτυα των μυστικών υπηρεσιών, αιχμάλωτοι πολέμου, αλλά και σοβιετικοί στρατιώτες ύποπτοι για προδοσία.
Χάρτης των Γκουλάγκ στη Σοβιετική Ένωση
Όλοι αυτοί συλλαμβάνονταν κυρίως τη νύχτα και, χωρίς ουσιαστική δίκη, μεταφέρονταν στα κάτεργα. Η μεταφορά γινόταν με άθλια ξύλινα βαγόνια τρένων, στα οποία ήταν στοιβαγμένοι κατά δεκάδες. Τα ταξίδια ήταν ατέλειωτα, αφού μετακινούνταν σε μακρινά μέρη εξορίας, ίσως και πιο οδυνηρά από τους τόπους προορισμού, με αποτέλεσμα μεγάλες ανθρώπινες απώλειες κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους φυλακισμένους ήταν και παιδιά. Σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου του Τορόντο ο αριθμός των παιδιών που εξορίστηκαν, μαζί με τους γονείς τους, μόνο από τη Λιθουανία σε τέτοια στρατόπεδα την περίοδο 1941-1951 ξεπερνάει τις 30.000. Τα ανήλικα αυτά θύματα έφεραν το στίγμα του «εχθρού του κράτους» και οι φύλακες τα αντιμετώπιζαν όπως ακριβώς τους ενήλικες. Επιπλέον μεταξύ των κρατούμενων υπήρξαν και δεκάδες χιλιάδες Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι, αφού ξέφυγαν από τη μανία των στρατευμάτων του Κεμάλ, υπέστησαν νέους διωγμούς στην καινούρια τους χώρα. Πολλοί από αυτούς πέθαναν ξεχασμένοι και περιφρονημένοι στα ιδιαίτερα αυτά κάτεργα.
Σύμφωνα με στοιχεία που προέρχονται από τα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία στο τέλος της δεκαετίας του 1930, δηλαδή μέσα στην περίοδο των μεγάλων σταλινικών εκκαθαρίσεων, υπήρχαν 476 μεγάλα Γκουλάγκ με εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες στρατόπεδα διάσπαρτα σε όλη τη Σοβιετική Ένωση με εκατομμύρια κρατούμενους. Τα στρατόπεδα αυτά τα πλαισίωναν άλλες υπηρεσίες, όπως η Νταλστρόι που ήταν υπεύθυνη για την παραγωγή και την εμπορική εκμετάλλευση των προϊόντων που παράγονταν από τους φυλακισμένους.
Άθλιες υπήρξαν οι συνθήκες διαβίωσης στα Γκουλάγκ
Επιπλέον υπήρχαν και άλλοι τρόποι τιμωρίας. Πολλοί Έλληνες μέσα σε ένα σύνολο περίπου 7.000.000 σοβιετικών πολιτών εκτοπίστηκαν όχι στα Γκουλάγκ, αλλά σε απομακρυσμένες αφιλόξενες περιοχές της Σιβηρίας και άλλων περιοχών της Σοβιετικής Ένωσης ως «εχθροί του λαού» και «υπονομευτές της Σοβιετικής Ένωσης».
Τα Γκουλάγκ συνέχισαν να υφίστανται μέχρι και περίπου 10 χρόνια μετά το θάνατο του Στάλιν το 1953. Τότε ανέλαβε γενικός γραμματέας του ΚΚΣΕ ο Νικίτα Χρουστσόφ και ένα από τα πρώτα μέτρα που πήρε ήταν να δώσει αμνηστία σε 1.500.000 κρατούμενους που βρίσκονταν εκείνη την περίοδο στα Γκουλάγκ.
Henry Wallace ο αμερικανός αντιπρόεδρος που επισκέφτηκε το Γκουλάγκ στην Κολίμα. Περιοδικό TIME
Όταν συνέβαιναν όλα αυτά στη Σοβιετική Ένωση, η Δύση τι έκανε; Πώς αντέδρασε; Χαρακτηριστικό υπήρξε ένα περιστατικό το 1944 για να καταλάβουμε τι συνέβαινε. Το Μάιο εκείνης της χρονιάς, που υπήρξε χρονιά της μεγάλης αμερικανοσοβιετικής φιλίας και συμμαχίας για την αντιμετώπιση του Χίτλερ και της ναζιστικής Γερμανίας, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Henry Wallace επισκέφτηκε για μία και μοναδική φορά το Γκουλάγκ στην Κολίμα της Σιβηρίας. Δεν αντιλήφθηκε ότι επισκεπτόταν μία φυλακή. Ενθουσιάστηκε από το τοπίο της Σιβηρίας, που του θύμιζε την αμερικανική άγρια δύση και θαύμασε τον πλούτο της περιοχής και τους γεροδεμένους και καλοντυμένους ανθρακωρύχους που «δούλευαν» στην περιοχή! Και αυτό συνέβη γιατί ήθελαν οι Σοβιετικοί να δείξουν στη Δύση μία ωραιοποιημένη εικόνα των Γκουλάγκ. Οι δυτικοί είτε παραπλανήθηκαν είτε υποκρίνονταν ότι δεν έβλεπαν τι συνέβαινε στην πραγματικότητα, για να εξασφαλίσουν τη βοήθεια των Σοβιετικών, που ήταν απαραίτητη για να αντιμετωπίσουν τον άλλο μεγάλο εχθρό της εποχής, τον Χίτλερ.
Το 1973 ο νομπελίστας Αλεξάντρ Σολτζενίτσιν έκανε γνωστή στη Δύση την ύπαρξη των διαβόητων στρατοπέδων Γκουλάγκ με το βιβλίο του «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ». Πάλι όμως πολλοί δυτικοί αντιμετώπιζαν με σκεπτικισμό την ύπαρξη αυτών των «κρεατομηχανών», αλλά και γενικότερα τις σταλινικές εκκαθαρίσεις, γιατί δεν μπορούσε να πάει ο νους του ανθρώπου ότι μπορεί να υπήρξαν τέτοιες απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. Φτάσαμε στα τέλη του 1990 όταν ιστορικοί, όπως η Anne Applebaum, απέκτησαν πρόσβαση στα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία και έριξαν φως σε αυτούς τους χώρους της απίστευτης ανθρώπινης εκμετάλλευσης.
Το 1973 ο νομπελίστας Αλεξάντρ Σολτζενίτσιν έκανε γνωστή στη Δύση την ύπαρξη των διαβόητων στρατοπέδων Γκουλάγκ με το βιβλίο του «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ». Περιοδικό TIME
«Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica
Α. Σολτζενίτσιν «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», τόμος Α΄, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1974.
Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, άρθρο Μ. Πετράκη, σελ.28, Κυριακή 2 Ιουνίου 2013.
http://spoki.tvnet.lv/vesture/Gulags-naves-midzenis/368470
Δείτε ακόμη:
Danzig Baldaev – Gulag system from its inception in 1918
Danzig Baldaev – Gulag system from its inception in 1918
Danzig Baldaev – Gulag system from its inception in 1918
Danzig Baldaev – Gulag system from its inception in 1918
Danzig Baldaev – Gulag system from its inception in 1918
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου