Το Ελληνικό «Τριέσπερον» ή Ηλιούγεννα

Στη θέση των «Χριστουγέννων», οι πρόγονοί μας εώρταζαν το λεγόμενο «Τριέσπερον», μία εορτή η οποία γενικεύεται από τους ελληνιστικούς χρόνους κι εντεύθεν, προς τιμήν των πυρφόρων και ηλιακών θεοτήτων Ηρακλέους (ο οποίος κατά τον Κορνούτο ορίζεται ως «ο εν τοίς όλοις Λόγος καθ'όν η Φύσις ισχυρά και κραταιά εστί και απεριγένητος ούσα, μεταδοτικός ισχύος και τοίς κατά μέρος και αλκής υπάρχων») και Ηλίου. Το «Τριέσπερον» ξεκινούσε με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο (τη νύκτα της 21ης προς την 22α του Δεκεμβρίου, τη μεγαλύτερη δηλαδή νύκτα του έτους) και κορυφωνόταν με την αναγέννηση του φωτοδότη Ηλίου (τη νύκτα της 24ης προς 25η, όταν η ημέρα έχει ήδη μείνει «στάσιμη» επί 3 ημέρες μετά το Ηλιοστάσιο και αρχίζει πλέον να μεγαλώνει).

Αργότερα, με την επιβολή της κρατικής ηλιολατρίας από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αυρηλιανό, το ελληνικό «Τριέσπερον» επισκιάσθηκε (κατά μίμηση της παρσικής λατρείας του Θεού Μίθρα που εώρταζε και αυτή την γέννηση του Θεού στις 25 Δεκεμβρίου) από την «επίσημη» ρωμαϊκή εορτή του «Ανίκητου Ήλιου» («Sol Invictus»). Η «Ημέρα της Γεννήσεως του Ανίκητου Ηλίου» («Dies Natalis Solis Invicti»), η στιγμή δηλαδή που ο ακατάβλητος Ήλιος, έχοντας θριαμβεύσει επάνω στο σκοτάδι της «bruma» (βλέπε κατωτέρω), αρχίζει να ανέρχεται δυναμικά και υπερήφανα στον ουράνιο θόλο, είχε, φυσικά, ως προεόρτιο τη νύκτα του Χειμερινού Ηλιοστασίου, όταν ετιμάτο σιωπηρώς η Θεά του Κάτω Κόσμου Αντζερόνα (Angerona, Dea Tacita), προστάτις των νεκρών και προσωποποίηση της Θελήσεως, της Εσωτερικής Φωνής, της Ενοράσεως και της Σιωπής, στα λεγόμενα «Ντιβάλια» ή «Αντζερονάλια» («Divalia» ή «Angeronalia», βλ. Claudio Rutilio, «Η Θεολογία των Ρωμαίων»). Τα «Divalia» έκλειναν τις λεγόμενες «σύντομες ημέρες» («brevissimi dies», «bruma») που σηματοδοτούσαν την ολοκλήρωση της ηλιακής διαδρομής μέσα στον ενιαυτό.

Ο Sol «Invictus» συνέχισε να λατρεύεται ως Ανώτατος Θεός και καθοδηγητής της οργανωμένης κοινωνίας και των Ρωμαίων αυτοκρατόρων μέχρι την εποχή του Κωνσταντίνου, ο οποίος άρχισε την βασιλεία του ως τυπικός ηλιολάτρης. Υπάρχουν νομίσματα ως το 324 μ.α.χ.χ. που εμφανίζουν τον Κωνσταντίνο να δοξάζει τον Sol ως «Πηγή της Αυτοκρατορικής Δυνάμεως», μόνον δε κατά τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του οι αναφορές στον Sol και τις άλλες εθνικές θεότητες εξαφανίσθησαν από τα νομίσματα. Η εορτή πάντως του «Sol Invictus» επικαλύφθηκε με τη σειρά της αμέσως μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού (4ος αιώνας, με απόφαση του Πάπα Ιουλίου) από τα γνωστά μας «Χριστούγεννα» (που έως τότε υπολογίζονταν στις 6 Ιανουαρίου -ημερομηνία που στην Ανατολή παρέμεινε μέχρι τουλάχιστον τη βασιλεία του αυτοκράτορα Γιουτπράβδα, ελληνιστί Ιουστινιανού-, ή στις 19 Απριλίου, ή στις 20 Μαϊου κατ'άλλους, ενώ στο «Pascha Compustus» του 243 μ.α.χ.χ. η «γέννηση» του Τζεσουά ορίζεται στις 28 Μαρτίου). Η μετέπειτα χυδαία ιδιοποίηση του ελληνικού «Τριεσπέρου» δεν εμπόδισε φυσικά τους πιο σκληροπυρηνικούς απολογητές της νέας Θρησκείας να περιγελούν τους Εθνικούς, κατά την προσφιλή τους πρακτική, ακόμη και κατά τον 3ο αιώνα μ.α.χ.χ. (!!), ως τάχα... ανόητους που εώρταζαν γενέθλια Θεών (Αρνόβιος, περίπου 296 μ.α.χ.χ.). Προχριστιανικές θεογεννήσεις (ηλιακών ή / και σωτηριακών Θεών):

25 Δεκεμβρίου

• Άδωνις (κυπριακός, συριακός και ελληνορωμαϊκός Θεός. Στη λεγόμενη «Βηθλεέμ» που σημαίνει «Οίκος του Άρτου» υπήρχε πανάρχαιος Ναός του Αδώνιδος που λειτουργούσε ακόμη και την εποχή των Αντωνίνων, δηλαδή τον 2ο μ.α.χ.χ. αιώνα)
• Ταμμούζ (βαβυλωνιακός Θεός)
• Ντουμούζι (σουμεριακός Θεός)
• Μίθρας (παρσικός Θεός)
• Βέλλενος (κελτικός ηλιακός Θεός που οι Ρωμαίοι εταύτισαν με τον Απόλλωνα)
• Έρκλε (ετρουσκικός ηλιακός Θεός)
• Άττις (φρυγικός και ευρύτερα μικρασιατικός Θεός)
• Ηρακλής (Έλλην ηλιακός Θεός)
• Όντιν (ο ύπατος, εκπολιτιστής και φιλάνθρωπος σκανδιναβο-γερμανικός Θεός, από τις εορτές του οποίου προέρχονται τα υποτιθέμενα «χριστιανικά» έθιμα του στολισμένου ελάτου και του «Αγιοβασίλη»)
• Μπάλντερ (σκανδιναβο-γερμανικός ηλιακός, θνήσκων και ανασταινόμενος Θεός)
• Λουπέρκους (ιταλιώτικος, ηλιακός Θεός)
• Ντάζμπογκ (σλαβονικός Θεός)
• Γιαρίλο (σλαβονικός ηλιακός Θεός της χαράς της ζωής και της νεότητος -«jaru» = «νεότης»)
• Σάουλε (λιθουανή, ηλιακή Θεά)

Πηγές:

Claudio Rutilio «Θεολογία των Ρωμαίων», Αθήναι 1997
Βλάσης Γ. Ρασσιάς «Εορτές και Ιεροπραξίες των Ελλήνων», Αθήναι 2000 (β έκδοση)
Robertson John M. «Pagan Christs», Λονδίνο 1903
Otto Walter F. «Διόνυσος. Μύθος και Λατρεία», Αθήναι 1991
Λεκατσάς Παναγής «Η Καταγωγή Των Θεσμών, Των Εθίμων, Και Των Δοξασιών», Αθήναι 1951
Jackson G. John «Pagan Origins Of The Christ Myth», Τέξας 1991 (γ έκδοση)
Steve Wyler «Ηλιακά Σύμβολα», Αθήναι 1998
Λέτσας Ν. Αλέξανδρος «Μυθολογία Της Γεωργίας», τόμοι 1-3, Θεσσαλονίκη 1957                   ΠΗΓΗ:www.hellenicpantheon.gr