Άλλο πράγμα η Παιδεία και άλλο η εκπαίδευση…

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ


Όταν κάποτε υπήρχαν μαθητές...


Είναι πολλά τα «δεινά» στη σημερινή Παιδεία μας. Δεν είναι ο χώρος να αναφερθούμε τώρα σ’ αυτά. Εκτός, όμως, από αυτά όλα υπάρχει και μία άλλη πλευρά του θέματος.

Η έννοια «παιδεία» έχει διαστρεβλωθεί τελείως στις ημέρες μας. Πολλοί είναι αυτοί που συγχέουν την έννοια «εκπαίδευση» με την έννοια «παιδεία». Την σωστή διάσταση του θέματος θα την ανακαλύψουμε μέσα από τους αρχαίους μας προγόνους, οι οποίοι καθόρισαν το νόημα της αληθούς παιδείας.
Συγκεκριμένα στους «Νόμους» του Πλάτωνος (κεφ. 643e-644α) διαβάζουμε (σε μετάφραση). «Επομένως η άποψή μας τώρα μου φαίνεται, δεν θα είναι σύμφωνη με εκείνων που νομίζουν ότι αυτό είναι παιδεία, αλλά ότι παιδεία είναι η διαπαιδαγώγηση προς την αρετή από την παιδική ηλικία, που κάνει τον πολίτη να επιθυμεί και να αρέσκεται στο να γίνει τέλειος, να γνωρίζει δε να άρχει και να άρχεται με δικαιοσύνη… εκείνη, όμως, την παιδεία που αποβλέπει στον πλούτο ή μία άλλη προς την δύναμη (την ισχύ) ή μία τρίτη ακόμη (που αποβλέπει) στην απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη, (θεωρώ) ότι είναι χυδαία και ανελεύθερη και ότι δεν αξίζει καθόλου να την ονομάζει κανείς παιδεία».

Όταν κάποτε υπήρχαν Διδάσκαλοι...


Αλλά, το πρόβλημα ξεκινάει από τον δάσκαλο. Η έδρα του δασκάλου είναι τόσο ψηλά, που δεν ξεχωρίζει τάξεις, κοινωνική θέση, πεποιθήσεις. Οι ομοσπονδίες εκπαιδευτικών δεν παράγουν εθνικό έργο, αλλά πολλές φορές το αντίθετο. Πρόσφατα ο Πρόεδρος της Διδασκαλικής Ομποσπονδίας διατύπωσε την άποψη: «Δεν πρέπει να υπάρχουν στα σχολεία σύμβολα όπως σταυροί και εικόνες, γιατί διαχωρίζουν τους μαθητές»! Η ίδια η Ομοσπονδία υποστήριξε φανατικά την κ. Ρεπούση, με το κατάπτυστο βιβλίο του συνωστισμού στην παραλία. Δηλαδή δεν ενοχλεί την Ομοσπονδία μόνον η θρησκεία αλλά και η πατρίδα.

Συνήθως γίνεται σύγχυση στις έννοιες παιδεία και εκπαίδευση. Δεν ταυτίζονται οι έννοιες αυτές. Εκπαίδευση είναι η συστηματική παροχή γνώσεων επάνω σ’ ένα αντικείμενο. Παιδεία, όμως, είναι η ολόπλευρη καλλιέργεια των πέντε μερών του ανθρώπου: του σώματος, της λογικής, του συναισθήματος, της βουλήσεως και των μεταφυσικών ανησυχιών. ΣΕ ΕΚ­ΠΑΙ­­ΔΕΥΣΗ ΥΠΟΚΕΙΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑ… ενώ ΣΕ ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΟΝΟΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ.

Οι αρχαίοι Έλληνες παρείχαν πραγματική ΠΑΙΔΕΙΑ. Γι’ αυτό και ο Werner Jaeger (Βέρνερ Γαίγκερ) στο τρίτομο έργο του «Παιδεία» έδωσε τον ορισμό: «Παιδεία είναι η μόρφωση του Έλληνος Ανθρώπου».
Ο Ρώσος βυζαντινολόγος ιστορικός Βασίλιεφ Αλέξανδρος γράφει: Οι Έλληνες μεταφέροντας τα κλασικά έργα στη Δύση και σώζοντας αυτά από τα χέρια των Τούρκων, κατά την πτώση του Βυζαντίου, προσέφεραν μεγάλη υπηρεσία στην ανθρωπότητα και τη μελλοντική της εξέλιξη.

Ο Γκαίτε έγραψε: Τα σύγχρονα δημοτικά τραγούδια των Ελλήνων είναι τα ωραιότερα από όσα ξέρουμε από την άποψη λυρικής δραματικής και επικής ποίησης. Κάθε φορά που διάβαζα το ελληνικό δημοτικό τραγούδι «Το μοιρολόι του Χάρου» ξυπνούσαν μέσα μου όλες οι ψυχικές, πνευματικές και ηθικές δυνάμεις. Είναι κείμενο με τις υψηλότερες αξιώσεις Τέχνης.
Μετά τη συγγραφή του Βέρθερου και του Φάουστ πήγα να παρακαθήσω στην Τράπεζα των Ελλήνων. Εάν τους είχα γνωρίσει, όπως τώρα τους γνωρίζω, με τα αριστουργήματα, που υπάρχουν σ’ αυτούς από χιλιετιών, δεν θα έγραφα ούτε ένα στίχο. Θα μεταχειριζόμουν αλλιώς τη δραστηριότητά μου. Καθένας πάνω στην τέχνη του ας είναι Έλληνας, αλλά να είναι. Τα έπη του Ομήρου επιζούν δίπλα στη θρησκεία σαν «κοσμικό ευαγγέλιο». Όταν αυτά λέγονται από έναν Γκαίτε, έχουν μεγάλη βαρύτητα…


Δυστυχώς...

Ο Ένγελς, Γερμανός φιλόλογος, κοινωνιολόγος, συνεργάτης του Μαρξ είπε: Το ελληνικό έπος και όλη η μυθολογία είναι κληρονομιά που οι Έλληνες κληροδότησαν στον σύγχρονο πολιτισμό. Στα χειρόγραφα που διασώθηκαν από την πτώση του Βυζαντίου, στα αρχαία (ελληνικά) αγάλματα που ξεθάφτηκαν από τα ερείπια της Ρώμης, μπροστά στην Δύση, ορθώθηκε ένας νέος κόσμος, η ελληνική αρχαιότητα. Μπροστά στις φωτεινές μορφές της εξαφανίστηκαν οι οπτασίες του Μεσαίωνα…
Ο Ρώσος πολιτικός και συγγραφέας Λουνατσάρσκι Ανατόλ τονίζει: «Οι Αθηναίοι ήταν λαός παιδαγωγός. Η μεγαλύτερη προσοχή τους συγκεντρωνόταν στη φυσική, πνευματική και ηθική διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς. Οι Έλληνες έλεγαν πως οι πραγματικές δυνάμεις της χώρας βρίσκονται στα παιδιά τους».
Ο μεγάλος Γερμανός ομηριστής Σάντεβαλντ Βόλφγκανγκ γράφει: Από το ελληνικό παραδοσιακό τραγούδι ξεπρόβαλε η καθολική παγκόσμια ποίηση, που είναι την ίδια στιγμή τραγική ηρωική μοίρα, μνημειακή εικόνα της ιστορίας, βιοσοφία, ερμηνεία του κόσμου και θεώρηση του Θεού. Τα έπη του Ομήρου είναι ποίηση με την υψηλότερη έννοια. Μέσα τους συμπυκνώθηκε σε λόγο μία τεράστια πραγματικότητα…
…Με τα πονήματα αυτά μίλησε πρώτη φορά η Ευρώπη. Το Ελληνικό πνεύμα και ο πολιτισμός.


δεν μπορούμε να προχωρήσουμε άλλο...

Μεγάλες μορφές του πνεύματος και του πολιτισμού αποφάνθηκαν διά μέσου των αιώνων για το Ελληνικό Πνεύμα και τον Πολιτισμό.
Ο μεγαλύτερος φιλόσοφος των νεοτέρων χρόνων Εμμανουήλ Καντ (Γερμανός) γράφει: Εκτός από τις τυφλές δυνάμεις της φύσης, ό,τι κινείται στον κόσμον αυτόν έχει την προέλευσή του από την Ελλάδα.
Ο Βέρνερ Γιέγκερ, καθηγητής του Χάρβαρντ γράφει: Όλα ετέθηκαν από τους Έλληνες επί ολοκληρωτικά νέων βάσεων. Η ιστορία αυτού το οποίο μπορούμε να ονομάσουμε «Πολιτισμό», με την συνήθη σε μας έννοια, δεν αρχίζει πριν από τους Έλληνες. Η έννοια της φύσης, την οποία πρώτοι οι Έλληνες πολιτογράφησαν, έχει ασυζητητί απορρεύσει από την ιδιαίτερη πνευματική καταβολή τους.

έτσι...

Η ανακάλυψη του ανθρώπου από τους Έλληνες, δεν είναι η ανακάλυψη του υποκειμενικού εγώ, αλλά η συνειδητοποίηση των γενικών περί της ουσίας του ανθρώπου νόμων. Η πνευματική αρχή των Ελλήνων δεν είναι η ατομοκρατία, αλλά ο ανθρωπισμός. Ο άνθρωπος, η εικόνα του οποίου αποκαλύπτεται στα έργα των μεγάλων Ελλήνων, είναι ο πολιτικός άνθρωπος.
Η αμερικανίδα αρχαιολόγος Ενριέτα Μέριτζ γράφει: κανένας άλλος λαός στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχε αυτή την εκρηκτική περιέργεια, που αποτελούσε το κατ’ εξέχον χαρακτηριστικό των Ελλήνων. Ο,τιδήποτε παρατηρούσαν, το εξέταζαν με ικανότητα και σε κάθε λεπτομέρεια. Χαρακτηριστικά ζώων και φυτών, ανθρώπινη ψυχολογία, ανθρώπινες αισθήσεις, ασθένειες και μέσα θεραπείας, βοτανική και συγκριτική φυτών, σεισμολογία, μέταλλα και μεταλλουργία, υλικά βαφής και χρώματα, φυσική, μαθηματικά, εφαρμοσμένη μηχανική, μετεωρολογία, αστρονομία, ωκεανογραφία, ακουστική, μουσική θεωρία, θεωρία ουρανίων σφαιρών, κάθε ένα από αυτά έγινε αντικείμενο λεπτομερούς επιστημονικής παρατήρησης σε τέτοιο καταπληκτικό βαθμό, ώστε σήμερα μόλις αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε την έκταση του μεγέθους τους.

ή έτσι...

Ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε στα έργα του «Η γέννηση της τραγωδίας» και «Η γέννηση της φιλοσοφίας» έγραψε πραγματικούς ύμνους για το αθάνατο ελληνικό πνεύμα.
Στη «Γέννηση της φιλοσοφίας» γράφει: Οι Έλληνες είναι εκείνοι που έφεραν μακρύτερα τον άνθρωπο και ουδέποτε υπήρξεν, έστω και κατά προσέγγισιν, σειρά φιλοσόφων εις τους οποίους η φιλοσοφική δύναμη να έχει αναπτυχθεί με τόση πληρότητα. Όλα τα φιλοσοφικά συστήματα είναι ξεπερασμένα. Οι Έλληνες ακτινοβολούν με μια λάμψη δυνατότερη παρά ποτέ. Ανακάλυψαν πράγματι τους κυριώτερους τύπους του φιλοσοφικού πνεύματος εις τους οποίους όλες οι μεταγενέστερες γενεές δεν πρόσθεσαν τίποτε το ουσιαστικό. Δεν γνώρισα κανέναν που να εμπνέει τόσον σεβασμό, όσο οι Έλληνες φιλόσοφοι…
* * *

Αισθανόμαστε πραγματικά υπερήφανοι από τα εγκώμια των ξένων μεγάλων μορφών του πνεύματος για τους προγόνους μας. Παράλληλα, όμως, αισθανόμαστε πολλή θλίψη για την κατάστασή μας σήμερα. Αφήνω τα οικονομικά. Αναφέρομαι κυρίως στα πνευματικά.
Και πώς να μη θλίβεται κανένας, όταν ακούει από Έλληνες πνευματικούς ανθρώπους, ότι η εθνική συνείδηση των Νεοελλήνων διαμορφώθηκε μόλις λίγα χρόνια μετά το 1821… Όσον αφορά στην εκπαίδευση, πώς να μη λυπάται κανείς, όταν αρκούμαστε στη μετάδοση γνώσεων που θα οδηγήσουν τα παιδιά σε μια εύκολη πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία για να πάρουν απλώς ένα πτυχίο και μετά να αναζητούν εργασία. Αφήνουμε τα παιδιά χωρίς διάπλαση ήθους, χωρίς πραγματική γνώση των κλασικών συγγραφέων.
Τα αρχαία ελληνικά απαξιώνονται συνεχώς. Από πολλά βιβλία απομακρύνθηκαν τα κείμενα των δοκίμων Νεοελλήνων λογοτεχνών και αντικαταστάθηκαν από εκ­τρωματικά κείμενα που προσβάλλουν την Εκκλησία, υπονομεύουν τον πατριωτισμό, προωθούν την μαγεία και την παραθρησκεία ή, στην καλύτερη περίπτωση, διδάσκουν γραμματική μέσω συνταγών μαγειρικής. Στη θέση του Παπαδιαμάντη, του Παλαμά και του Μυριβήλη υπάρχουν σήμερα συνταγές για μακαρόνια με κιμά!..
Ο διακεκριμένος φιλόλογος και συγγραφέας Σαράντος Καργάκος, όταν ρωτήθηκε, αν υπάρχει κρίση στην παιδεία απάντησε: Υπάρχει επιθανάτιος ρόγχος…
Ίσως, μοιάζει υπερβολικό, δεν απέχει, όμως, και πολύ από την αλήθεια…

ΠΗΓΗ


Οι ορισμοί τής αμαθείας [αμαθία γράφεται στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο], τής εκπαιδεύσεως και τής παιδείας.
Υπάρχουν δύο ειδών κακίες (ασχήμιες) στην ψυχή τού ανθρώπου λέει ο Πλάτων. Η πονηρία και η άγνοια. Το πλέον καταστροφικό είδος αγνοίας, το οποίο είναι χειρότερο από όλα τα άλλα είδη μαζί, είναι η αμάθεια. Η εκπαίδευση [δημιουργική διδασκαλία στο πρωτότυπο αρχαίο κείμενο] είναι το είδος τής διδασκαλικής εκείνης τέχνης, η οποία απαλλάσσει τον άνθρωπο από όλων των μορφών τις άγνοιες, πλην εκείνης όμως τής αμαθείας. (Μετα-)μορφώνει κάποιον σε γεωργό, ιατρό, χημικό, επιπλοποιό, μηχανικό, κτίστη, ζωγράφο κτλ, αλλά δεν απαλλάσσει κάποιον από την αμάθεια. Η Διδασκαλική Τέχνη που το επιτυγχάνει αυτό, είναι Η ΠΑΙΔΕΙΑ. Με τις νουθεσίες και με τις ΕΡΩΤΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ (μαιευτική μέθοδος τού Σωκράτους).
ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΙΝΑΙ Η ΜΟΡΦΩΣΙΣ ΟΧΙ ΤΟΥ ΟΙΟΥΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΛΛΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ.

Ξένος
ἀγνοίας γοῦν μέγα τί μοι δοκῶ καὶ χαλεπὸν ἀφωρισμένον ὁρᾶν εἶδος, πᾶσι τοῖς ἄλλοις αὐτῆς ἀντίσταθμον μέρεσιν.
Θεαίτητος
ποῖον δή;
Ξένος
«Τὸ μὴ κατειδότα τι δοκεῖν εἰδέναι· δι' οὗ κινδυνεύει πάντα ὅσα διανοίᾳ σφαλλόμεθα γίγνεσθαι πᾶσιν». [Σοφιστής 229c, Πλάτων]
Θεαίτητος
ἀληθῆ.
Ξένος
καὶ δὴ καὶ τούτῳ γε οἶμαι μόνῳ τῆς ἀγνοίας ἀμαθίαν τοὔνομα προσρηθῆναι.
Θεαίτητος
πάνυ γε.
Ξένος
τί δὲ δὴ τῷ τῆς διδασκαλικῆς ἄρα μέρει τῷ τοῦτο ἀπαλλάττοντι λεκτέον;
Θεαίτητος
οἶμαι μὲν [οὖν], ὦ ξένε, τὸ μὲν ἄλλο δημιουργικὰς διδασκαλίας, τοῦτο δὲ ἐνθάδε γε παιδείαν δι' ἡμῶν κεκλῆσθαι.

ΠΗΓΗ