ΤΑΤΟΥΑΖ:Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Στη σύγχρονη εποχή η πρακτική της στιγματογραφίας, δηλ. το γνωστό σε όλους τατουάζ είναι κάτι αρκετά συχνό. Όπου και να κοιτάξει κανείς, σε μία παραλία, σε ένα περιοδικό ή αν κοιτάξει λίγο τηλεόραση, ακόμα και σε έναν αγώνα μπάσκετ ή ποδοσφαίρου δείχνει ότι τα τατουάζ είναι τόσο κοινά και τόσο ορατά όσο ποτέ. Περαιτέρω παρατήρηση οδηγεί κάποιον να αντιληφθεί ότι προβάλλεται ολοένα και περισσότερο από διάφορα μέσα σαν μία πτυχή του λεγόμενου «body art» συμπεριλαμβάνοντας σε αυτό το «scaring, piercing» και άλλες μορφές που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σημαδεύουν ή αλλάζουν τη μορφολογία του σώματος μόνιμα.
Ωστόσο, τα τατουάζ διατηρούν ακόμα και σήμερα πολύ περισσότερο τη γοητεία τους από οποιαδήποτε άλλη μορφή στιγματισμού. Την ίδια στιγμή για κάποιους το τατουάζ σχετίζεται με υποβάθμιση, χαμηλή καταγωγή, εγκληματική συμπεριφορά και παραβατικότητα—όπως στον αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό κόσμο—ενώ για άλλους αποτελεί κάτι που ασκεί ακαταμάχητη γοητεία και είναι δείγμα ανδρείας και εξέχουσας καταγωγής—όπως στην αρχαία Θράκη, Κέλτες κτλ.  Διάβασε Τατουάζ στην Ελληνο-Ρωμαϊκή Αρχαιότητα.
Αρχαιολογικές έρευνες έχουν φέρει στο φως δοχεία που έφεραν ίχνη από χρώματα που χρησιμοποιούνταν για τον στιγματισμό του σώματος που χρονολογούνται από το 8000π.Κ.Ε. στις περιοχές της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Βόρειας Αφρικής κτλ.
Η πρακτική του τατουάζ φαίνεται πως είναι αρκετά παλιά και έχει αρκετές λειτουργίες όπως διακοσμητική, μαγική, ποινική, θρησκευτική για να δηλώσει ανάμεσα στα άλλα σαν ένα είδος μόνιμου μαρκαρίσματος του σώματος την ιδιοκτησία—φυσική αλλά και μη—την κοινωνικής θέση, το επάγγελμα και την ταυτότητα κάποιου. Ανάμεσα στα άλλα το τατουάζ δήλωνε, αλλά δηλώνει ακόμα και σήμερα μία πράξη που σηματοδοτεί το πέρασμα από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή, θρησκευτική ταυτότητα, προστασία ενάντια στο κακό και τον κίνδυνο, σημάδι ανάμνησης για όσους έφυγαν από τη ζωή, κτλ.

Τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους Ρωμαίους ο στιγματισμός του σώματος με οποιοδήποτε τρόπο ήταν ένδειξη χαμηλής καταγωγής για το λόγο του ότι σαν πρακτική εφαρμοζόταν κυρίως στους δούλους. Δύο πηγές που αφορούν το Ρωμαϊκό Δίκαιο αναφέρουν ότι ακόμα και δούλοι που αποκτούσαν κατά τη διάρκεια της ζωής τους την ελευθερία τους δεν είχαν κανένα πολιτικό δικαίωμα (peregrini dediticii) εφόσον είχαν στιγματιστεί. Αντιμετωπίζονταν περισσότερο σαν ξένοι που είχαν υποταχθεί στο πολιτειακό καθεστώς της Ρώμης που ήταν η πιο χαμηλή κοινωνικά κατηγορία για όσους δεν ήταν πολίτες της αυτοκρατορίας.
Έτσι λοιπόν για την αρχαιότητα ο σύνδεσμος του τατουάζ και της υποβάθμισης ήταν ξεκάθαρος. Αυτό που ήταν πιο σημαντικό στην περίπτωση των τατουάζ που επιβάλλονταν σαν ποινή-τιμωρία για κάποιο αδίκημα δεν ήταν το ίδιο το αδίκημα ή η παράνομη πράξη, αλλά ότι ο ένοχος θα μαρκαρίζονταν εφ’ όρου ζωής. Μιλάμε δηλαδή για την δημιουργία ενός κοινωνικού συστήματος διαβάθμισης το οποίο δεν καθορίζουν οι πράξεις, αλλά η φύση της τιμωρίας.
Το ίδιο το εγώ γίνεται αντιληπτό αρχικά μέσα από το «σωματικό εγώ» αφού συνδέεται άμεσα με τις σωματικές αισθήσεις και εκείνες που πηγάζουν πρωταρχικά από την επιφάνεια του σώματος, δηλ. το δέρμα. Το ίδιο το εγώ λοιπόν θα λέγαμε ότι μπορεί να θεωρηθεί και σαν πνευματική προβολή πάνω στο δέρμα. Ανθρωπολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι η διαμόρφωση μία καθαρής ταυτότητας απαιτεί από το άτομο μία υψηλή αίσθηση των ορίων του σώματός τους και δείχνει ότι εκείνοι που θεωρούν το σώμα τους σαν άψογα οριοθετημένο έχουν την ικανότητα να λειτουργούν περισσότερο αυτόνομα και ρεαλιστικά. Το τατουάζ είναι ένα τεχνητό στολίδι, ένα όριο-στίμα στο σώμα που μπορεί να ειδωθεί σαν μία προσπάθεια ενίσχυσης της ίδιας της ταυτότητας του εγώ.
Ταυτόχρονα το τατουάζ πέρα από την λειτουργία της διαφοροποίησης-ενίσχυσης του εγώ λειτουργεί και σαν μέσο ομαδοποίησης προβάλλοντας την εικόνα του «ανήκειν.» Σε αυτή την κατηγορία ανήκει και το γεγονός των ομαδικών τατουάζ που έκαναν τόσο οι Βρετανοί όσο και οι Αμερικανοί πεζοναύτες κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Αυτού του είδους τα τατουάζ δηλώνουν έναν άδηλο όρκο πίστης και υποταγής στην πατρίδα κάποιου, σε ένα σώμα στρατού, στο Θεό, ακόμα και σε έναν γονέα ή αγαπημένο πρόσωπο. Σύμβολα αρκετά διαδεδομένα ανάμεσα σε στρατιώτες ενισχύουν την αίσθηση της ομάδας και τονώνουν την αυτοπεποίθηση σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους.
Ο Foucault στο βιβλίο του Πειθαρχία και Τιμωρία αναφέρει ότι «το σώμα εμπλέκεται το ίδιο στην πολιτική ζωή και οι σχέσεις δύναμης έχουν άμεση με αυτό, αφού μπορούν να βασιστούν πάνω του, να το στιγματίσουν, να το εκπαιδεύσουν, να το βασανίσουν, να το αναγκάσουν να κάνεις πράξεις, να συμμετέχει σε δρώμενα και να μεταδίδει μηνύματα.» Το τατουάζ λοιπόν από μόνο του σαν πράξη ενέχει την έννοια της τιμωρίας, είτε επειδή σαν διαδικασία ήταν επίπονη και πολλές φορές μοιραία αν δεν τηρούνταν οι κανόνες υγιεινής, αλλά και γιατί συνδεόταν με τον κοινωνικό αποκλεισμό, ο οποίος λόγω της φύσης του τατουάζ αποτυπωνόταν μόνιμα πάνω στο σώμα. Εκείνοι που βρίσκονται στην εξουσία σε οποιαδήποτε ιστορική περίοδο γνωρίζουν καλά ότι ο στιγματισμός του σώματος μπορεί να «αποτελέσει έναν μόνιμο πίνακα ανακοινώσεων» για να δηλώσει ιδιοκτησία, τιμωρία, υποτίμηση και υποβάθμιση.
Το τατουάζ λοιπόν είναι ένας ανεξίτηλος στιγματισμός που συνεχίζει να λειτουργεί σε πάρα πολλά επίπεδα ακόμα και εκεί που η επιβολή της πιο βαριάς τιμωρίας σταματάει. Ακόμα και όσοι επιθυμούν αργότερα ή απελευθερώνονται από την οποιαδήποτε μορφή ελέγχου ή εξουσίας που τους επέβαλε τον στιγματισμό στο σώμα τους, η απαλλαγή από αυτή είναι αδύνατη ακόμα και το τατουάζ αφαιρεθεί κυριολεκτικά από το δέρμα. Με λίγα λόγια δεν υπάρχει επιστροφή στην φυσική, αλλά και μεταφυσική κατάσταση που ήταν το σώμα πριν δεχθεί οποιοδήποτε ανεξίτηλο σημάδι καθώς η ίδια η τεχνική του τατουάζ προϋποθέτει την καταστροφή κυττάρων και την καταστροφή των πληροφοριών που εκείνα φέρουν.
Αν θέλουμε να προχωρήσουμε βαθύτερα θα δούμε ότι δεν είναι τυχαίο που δημιουργήθηκε μία τέτοια πρακτική κυρίως για να επιβάλλονται τιμωρίες. Πλέον μιλάμε για θέματα που εκτείνονται πέραν των ιδιαίτερων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών που διέπουν μία εποχή και αναζητάμε την ιδιαίτερη σχέση που υπάρχει στους συμβολισμούς, στην αιτιολογική σύνδεση που έχει το σημάδεμα με τη φύση του ανθρώπινου σώματος.
Σε πάρα πολλές παραδόσεις η πρακτική του τατουάζ αφορά την αέναη μετάδοση των πληροφοριών και της φιλοσοφίας ανάμεσα σε κλειστές ομάδες όπου όποιος δεν φέρει τα ανάλογα σημάδια αυτόματα δεν χαίρει στο φυσικό αλλά και στο μεταφυσικό επίπεδο την ιδιαίτερη κληρονομιά-φύση της ομάδας αυτής. Το ίδιο το σώμα γίνεται το φυσικό πεδίο πολιτιστικού και πολιτικού ελέγχου και χειραγώγησης.

Ο μόνιμος στιγματισμός του σώματος με οποιοδήποτε μέσο—είτε αυτό το στίγμα είναι ορατό, είτε αόρατο και αναφέρω ένα παράδειγμα, αυτό των ορθόδοξων βαπτισμένων χριστιανών που λαμβάνουν το χρίσμα στην τελετή της βάπτισης—είναι ένα καθαρό μέσο μίας πρακτικής που ονομάζεται η «μικρο-φυσική της ενέργειας» όπως αναφέρει ο Φουκώ. Εκείνο το άτομο που φέρει κάθε μορφής στίγματα είναι κατά κάποιο τρόπο υποταγμένο στην αρχή εκείνη που του επέβαλε το στίγμα. Ο θεσμικός ιστός και οι ιεραρχικές σχέσεις σε κάθε κοινωνία αποτελούν την έκφρασης αυτής της πρακτικής στον ύψιστο βαθμό.
Αυτή η διάδοση ελέγχου και επιβεβαίωση της επικυριαρχίας συνδυάζεται άψογα με την παράλληλη προσπάθεια να αλλαχθεί ο τρόπος σκέψης του κάθε ατόμου, η ιδέα για το πώς εκλαμβάνει τον εαυτό του και του ίδιου του ατομικού του δυναμικού. Η εθελούσια ή μη επιβολή ενός φυσικού σημείου, αυτή η αλλοίωση στο σώμα έχει σκοπό να καθιερώσει αυτή τη διαστρεβλωμένη εικόνα και εσωτερικά, η οποία πολύ δύσκολα αλλάζει. Παρόλο που εξωτερικά ένα άτομο που φέρει τατουάζ στιγματίζεται, κατηγοριοποιείται, περιθωριοποιείται, υποβιβάζεται, φέρει πλέον μία ταμπέλα και απογυμνώνεται από την αυτοεκτίμησή του και τη θέση του στην ομάδα, αυτό αποτελεί μόνο την εξωτερική ερμηνευτική προσέγγιση του θέματος.
Η υποταγή και η πειθαρχία που ακολουθεί το σώμα που έχει δεχθεί τατουάζ σε ένα βαθμό αντικατοπτρίζει και την ταυτόχρονη υποκειμενοποίηση της ψυχής. Από μία ψυχολογική πλευρά η οποία θεωρεί το δέρμα σαν το κοινωνικό κομμάτι ενός ανθρώπου δημιουργούνται και άλλες προεκτάσεις. Μιλάμε για αυτό που ονομάζουν κάποιοι «skin ego» δηλ. «το εγώ του δέρματος» το οποίο και αποτελεί το πρωταρχικό χειρόγραφο της ανθρώπινης ύπαρξης που σαν ένας παλίμψηστος κώδικας διατηρεί και μεταδίδει πληροφορίες πριν ακόμα την επινόηση της γραφής. Το ίδιο το δέρμα έχει και εξωτερικές και εσωτερικές ιδιότητες γεφυρώνοντας τον έξω με τον έσω κόσμο. Η επικοινωνία αυτή χρησιμοποιεί σαν δίαυλο το ίδιο το δέρμα που είναι η διαμορφωτική αρχή του βασικού πυρήνα του ίδιου του «εγώ» σε αυτόν τον κόσμο. Έτσι, ό,τι γίνεται τατουάζ στο δέρμα δεν μένει μόνο στην επιφάνεια του δέρματος.
Συνοψίζοντας, το ίδιο το τατουάζ λειτουργεί σαν κάτι πέρα από ένα σχέδιο πάνω στο ανθρώπινο σώμα. Στολίζει το δέρμα, αλλά και την ίδια την ψυχή τόσο εξωτερικά όσο και εξωτερικά. Θυμήσου, πως είσαι όχι μόνο ο αρχιτέκτονας της ψυχής σου, αλλά και του σώματός σου.

ΠΗΓΗ